Ahmet Hamdi Tanpınar (1901-1962)

ahmet hamdi tanpinar

Şair, yazar ve edebiyat tarihçisi kimlikleriyle öne çıkan Ahmet Hamdi Tanpınar, 23 Haziran 1909'da İstanbul'da dünyaya geldi. Kadı Hüseyin Fikri Efendi'nin oğludur. Çocukluk yılları babasının görev icabı bulunduğu Anadolu'nun farklı illerinde geçer. Annesini küçük yaşlarda kaybeder.

Ahmet Hamdi Tanpınar, lise öğrenimini Antalya'da tamamlar. Yükseköğrenimi için İstanbul'a gider.  Burada bir süre Halkalı Ziraat Mektebinde bir yıl parasız yatılı olarak okur. Sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesine girer. Bu okul, Tanpınar'ın edebiyat yaşamı için büyük önem arz eder. Burada Yahya Kemal Beyatlı'nın öğrencisi olur. Şiir zevkiyle millet ve tarih bilincinin oluşumunda Yahya Kemal'in büyük etkisi olur. "Hüsrev ü Şirin" mesnevisi üzerine hazırladığı tez çalışmasıyla 1923'te buradan mezun olur.

Ahmet Hamdi Tanpınar, 1923'te Erzurum'da edebiyat öğretmenliğine başlar. Daha sonra sırasıyla Konya Lisesi ve Ankara Erkek Lisesinde öğretmenlik yapar. 1930-1932 yılları arasında Gazi Eğitim Enstitüsünde edebiyat öğretmenliği yapar. Ayrıca Ankara Kız ve Erkek Liselerinde ders vermeye devam eder. 1933'ten sonra İstanbul'da bulunan Kadıköy Lisesinde edebiyat öğretmenliği görevinde bulunur. Yine Güzel Sanatlar Akademisinde sanat tarihi ve estetik dersleri verir.

Ahmet Hamdi Tanpınar, 1939'da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde Türk Edebiyatı Kürsüsü profesörlüğüne getirilir. Daha sonra politikaya girmeye karar verir. 1942 ara seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi Maraş milletvekili sıfatıyla TBMM'de yer alır. 1946 seçimlerinde aday gösterilmeyince bir süre Milli Eğitim Müfettişliği yapar. Sonra Güzel Sanatlar Akademisinde derslere girer. Yeniden İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümüne döner.

Ahmet Hamdi Tanpınar, yazın çalışmalarına "Altın Kitap" dergisinde yayımlanan "Musul Akşamları" şiiriyle başlar. İlk şiirlerinde imge zenginlikleri ve müzikal nitelikler ön plana çıkar. Daha sonra "Dergâh" dergisi başta olmak üzere "Mecmua", "Hayat", "Görüş", "Ülkü", "Varlık", "Oluş", "Kültür Haftası", "Aile" dergilerinde şiirleri yayımlanır. İlk yazısı da 1928'de "Hayat" dergisinde çıkar. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın en tanınmış şiiri olan "Bursa'da Zaman", şiiri 1941'de "Ülkü" mecmuasında yayımlanır. 1943'te de öykülerini içeren "Abdullah Efendi'nin Rüyaları" ile "Yağmur", "Raks" ve "Kadehler" şiirlerini yayımlar.

Ahmet Hamdi Tanpınar'ın, "Mahur Beste" ismindeki ilk romanı 1944'te "Ülkü" dergisinde tefrika edilir. "Beş Şehir" ismindeki denemesini de 1946'da kitap haline getirir. "Huzur" romanını 1949'da; 1950 yılında da "Sahnenin Dışındakiler" romanını yayımlar. Ayrıca "19. Asır Türk Edebiyat Tarihi" eserini de  yayımlar. Bu eserlerini "Yaz Yağmuru" romanı takip eder. "Saatleri Ayarlama Enstitüsü" romanını  kitaplaştırır.

Ahmet Hamdi Tanpınar, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesindeyken 24 Ocak 1962'de İstanbul'da kalp krizi neticesinde hayata veda etti. Cenazesi, Aşiyan Mezarlığı'na Yahya Kemal'in mezarının yanına defnedildi.


Edebi Kişiliği

  • Şiir, öykü, deneme, roman, makale, edebiyat tarihi, biyografi, psikolojik hikâye türlerinde eser veren çok yönlü bir sanatçıdır.
  • Cumhuriyet Dönemi'nin saf şiir anlayışını sürdüren sanatçıları arasında yer alır.
  • Şairliğiyle ön plana çıkar. "Musiki, his, hayal, zaman, bilinçaltı" kavramları şiirlerinin ana unsurlarını oluşturur.
  • Musiki özelliğinin yanında resim sanatına da ilgi duyan Ahmet Hamdi Tanpınar, şiirlerinde tablo şeklinde manzaralar çizer.
  • Edebiyat tarihçisi olarak edebiyatımıza yeni bir bakış açısı kazandırır. "19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi" eseri bu anlamda ön plana çıkar. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın bu araştırma ve inceleme kitapları üniversitelerde ders kitapları olarak okutulur.
  • Edebiyat, sanat tarihi, mitoloji, estetik öğretmenlikleri ve Yeni Türk Edebiyatı alanında profesörlük görevlerinde bulunur.
  • Doğu ile Batı kültürlerini büyük bir ustalıkla birleştiren Ahmet Hamdi Tanpınar, yazın hayatına şiirle başlar. Sonrasında Türk edebiyatına önemli romanlar kazandırır.
  • Yapıtlarında Yahya Kemal, yer yer Ahmet Haşim ve Fransız sembolistlerin etkisi görülür.
  • Şiirlerinde aşk, ölüm, sanat ile kâinat ve insanlar arasındaki ilişkileri işler.
  • "Bursa'da Zaman" ve "Ne İçindeyim Zamanın" örneklerinde olduğu gibi "zaman" kavramını eserlerinde çok fazla ön plana çıkarır. Yine Bergson'un zaman kuramı Ahmet Hamdi Tanpınar'ın şiirine "Ne içindeyim zamanın/ Ne de büsbütün dışında" şeklinde yansır. Mezar taşının üzerinde bile "Ne İçindeyim Zamanın" şiirinin ilk mısrası yazılıdır.
  • "Rüya", Ahmet Hamdi Tanpınar'ın şiirlerinde önemli bir özellik olarak ön plana çıkar. Rüyayı insanı rahatlatan bir unsur olarak görür. Hemen hemen bütün eserlerinde rüyayı önemser.
  • Sanatı bir tarafa bırakarak hayatı boyunca hep güzel, etkileyici ve kusursuz şiirler yazmayı düşünür.
  • Şiirlerinde yalın bir dil kullanan Ahmet Hamdi Tanpınar, mecaz ve soyut sözcüklerle dolu kendine özgü bir cümle yapısı kurar. Şiir diliyle nesir dilini olabildiğince birbirine yaklaştırmaya çalışır. Düzyazı türündeki bazı eserlerinde şiirsel özelliklerin ön plana çıkması bunun bir sonucu olarak düşünülebilir.
  • Şiirlerinde hece ölçüsüne bağlı kalır. Son dönem şiirlerinde serbest şiire yönelir.
  • Roman ve öykülerinde psikolojik unsurlar önemli bir yer tutar. "Huzur", romanında bu özellik daha fazla ön plana çıkar. Ahmet Hamdi Tanpınar, dış âlemi iç dünyasına aksettirerek kendi dünyasında değiştirip okuyucusuna aktarır. Ayrıca romanlarında geçmişe özlem de önemli bir tema olarak öne çıkar.
  • Türk edebiyatının en önemli yapıtlarından olan "Huzur" romanını yazar. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın en önemli eseri olarak ön plana çıkan roman, dört bölümden oluşur. Psikolojik unsurların öne çıktığı eserde Mümtaz'ın ruhsal durumu, düşünce ve rüyaları üzerinde durur. Mümtaz ve Nuran'ın aşkı etrafında Doğu ile Batı, eski ile yeni değerler ve bu değerler çatışmasının doğurduğu bireysel bunalımları işler.
  • "Saatleri Ayarlama Enstitüsü" romanıyla Türk toplumundaki yanlış tutumları ironik bir tarzla ele alır. Cumhuriyet Dönemi'yle değişen insanın iç buhranını yansıtır. Bu romanında Egzistansiyalizmden etkilenir. Eserde "Hayri İrdal" ana kahraman olarak öne çıkar.
  • "Beş Şehir" ismindeki deneme kitabında Ankara, Erzurum, Bursa, Konya ve İstanbul'u konu alır. Bu şehirleri tabiatından kültürüne kadar geniş bir şekilde ve hayatımızda kaybolan şeylerin ardında duyulan üzüntü sloganıyla anlatır.
  • "Mahur Beste" romanında Osmanlı Devleti'nin son dönemindeki elit bir çevrenin yaşamını konu edinir.
  • "Sahnenin Dışındakiler" romanında Kurtuluş Savaşı'nı işler.
  • "Aynadaki Kadın" tamamlanmamış romanı olarak bilinir.

 

Eserleri
 
Şiir

Şiirler

 
Roman

Huzur

Mahur Beste

Sahnenin Dışındakiler

Saatleri Ayarlama Enstitüsü

Aynadaki Kadın


Deneme

Beş Şehir

 

Edebiyat Tarihi

19. Asır Türk Edebiyat Tarihi

 

Makale

Yaşadığım Gibi

 

Ayrıca bakınız


Öz (Saf) Şiir Anlayışını Sürdüren Şiir


Serbest Nazım ve Toplumcu Gerçekçi Şiir


Milli Edebiyat Zevk ve Anlayışını Sürdüren Şiir (Memleketçiler)


Birinci Yeni (Garipçiler)


Garip Dışında Yeniliği Sürdüren Şairler


Maviciler


Hisarcılar


İkinci Yeni Şiiri


1960 Sonrası (İkinci Yeni Sonrası) Toplumcu Şiir


1980 Sonrası Türk Şiiri


Cumhuriyet Döneminde Halk Şiiri


Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Anlatmaya Bağlı Metinler (Hikâye-Roman)


Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Göstermeye Bağlı Metinler (Tiyatro)


Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Öğretici Metinler


Ayrıca bakınız


Hiç yorum yok:

Yorum Gönder