Yalnız başına bir anlam taşımayan, cümleye, korku, sevinme, özlem, kızgınlık, şaşkınlık, coşma gibi duyguları katan, doğa seslerini yansıtan veya seslenme bildiren sözcüklere ünlem denir. Ünlem cümlelerinin sonunda genellikle ünlem (!) işareti yer alır.
Ünlemler üç grupta toplanır:
1. Asıl Ünlemler
Bir duyguyu, heyecanı dile getiren sözcüklerdir.
Örnek
A, aaa, ayol, aman, bravo, yuh, oha, ah, eee, ey, hey, hoppala, vah, of, oh, üf, vay, eh, tüh, bre, haydi, hişt, hop, vb.
2. Yansımalardan Oluşanlar
Yansıma seslerden meydana gelip ünlem özelliği kazanan kelimelere denir. Doğadaki canlı, cansız varlıkların seslerini taklit eden ünlemlerdir.
Örnek
Tık, çat, pat, küt, güm, hav hav, miyav, cik cik, pisipisi…
3. Ünlem Değeri Kazanmış Sözcükler
İsimler, isim soylu sözcüklerin, fiillerin cümle içinde gerçek kimliklerinden uzaklaşıp ünlem değeri kazanmalarıdır.
Örnek
Allah, hepimizi affetsin inşallah.
İsim
Allah Allah kalp krizi mi geçiriyorum!
Ünlem
Ünlem ile İlgili Uyarılar
Ünlem (!) işareti, ünlem ifadesinden hemen sonra da cümlenin sonunda da konabilir.
Örnek
Eyvah, geç kaldım!
Eyvah! Geç kaldım.
Saygıdeğer arkadaşlar, iyi ki geldiniz!
Saygıdeğer arkadaşlar! İyi ki geldiniz.
Birden çok sözcükten oluşan kalıplaşmış ünlemlere ünlem öbeği denir.
Örnek
Hadi canım sen de!
Aşk olsun!
Hadi oradan!
Yok artık!
Çok ilginç!
Yeter be!
Ha gayret!
Aman dikkat!
İçinde bir ünlem sözü bulunan veya ünlem anlamı verecek şekilde vurgulanan cümlelere ünlem cümlesi denir.
Örnek
Sakın sinirlerime dokunma!
Derhal dışarı çıkın!
Vah vah, ne oldu Mehmet!
Eyvah, ne yer ne yâr kaldı!
Bir söze alay, küçümseme veya kinaye anlamı kazandırmak için ünlem ayraç içinde kullanılır.
Örnek
İsmail, çok akıllı (!) olduğunu iddia ediyor.
İsteseymiş seçkin bir sanatkâr (!) olabilirmiş.
Bu okul süper yönetiliyor; musluklar dışında okulda her şey akıyor (!)
Eh bu hızla gidersek okula belki yarın sabah varırız (!)
Süper zekiler de yanılabilir ama aptallar asla yanılmaz (!)
İyi bir esnaf olduğu beşinci iflasından sonra anlaşıldı (!)
Ünlemler cümle içinde değişik görevlerde kullanılabilir.
Örnek
Onun ahı gitmiş vahı kalmış. (isim)
Ha tahin ha pekmez, fark etmez. (bağlaç)
Ha gayret, Mustafa! (ünlem)
Kişi isimleri ve unvanları ünlem olarak kullanılabilir.
Örnek
Mustafa! (seslenmelerde)
Ahmet Bey!
Betül Hanım!
Ünlem Sözleri ve Cümleleri ile İlgili Örnekler
Ak tolgalı beylerbeyi haykırdı: İlerle!
Aman ha!
Aman çocuklar dikkat!
Aşk olsun!
Ay, ne tatlı şeysin sen öyle!
Aa! Bu da ne?
Bir hilâl uğruna ya Rab, ne güneşler batıyor!
Bravo sana!
Eh! Fena değil.
Ey Türk gençliği!
Elveda, ey baharın müjdecisi!
Eyvah, ne yer, ne yâr kaldı!
Eyvah, Fino bana doğru geliyor!
Ey, bu topraklar için toprağa düşmüş, asker!
Ee, yeter artık!
Gökyüzünün başka rengi de varmış!
Hay Allah!
Ha gayret!
Hey, buraya gelsene!
İmdat!
Of bıktım artık!
Oh, ne güzel!
Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri!
Oldukça ilginç!
Tüh, yine yanlış yaptım!
Komşular!
Miyav!
Ne kadar güzel bir manzara!
Vah zavallı!
Vah vah, ne oldu kuzucuğum!
Vay sersem!
Yazık size!
Yazık, çocuğun ayağı kırılmış!
Yeter be!
Ey insanlar! Sözümü iyi dinleyiniz! Biliyorum, belki bu seneden sonra sizinle burada bir daha buluşamayacağım.
Ey müminler! Size iki emanet bırakıyorum, onlara sarılıp uydukça yolunuzu hiç şaşırmazsınız.
Müminler! Sözümü iyi dinleyiniz ve iyi belleyiniz.
Arkadaş, biz bu yolda türküler tuttururken
Sana uğurlar olsun... Ayrılıyor yolumuz!
(Faruk Nafiz Çamlıbel)
Dur, yolcu! Bilmeden gelip bastığın
Bu toprak bir devrin battığı yerdir.
(Necmettin Halil Onan)
Ey köyleri hududa bağlayan yaslı yollar,
Dönmeyen yolculara ağlayan yaslı yollar!
(Faruk Nafiz Çamlıbel)
Ayrıca bakınız
Sözcük Türleri Konu Anlatımı
İsim (Ad) Konu Anlatımı
Zamir (Adıl) Konu Anlatımı
Sıfat (Ön Ad) Konu Anlatımı
Zarf (Belirteç) Konu Anlatımı
Miktar (Azlık-Çokluk) Zarfları
Edat Bağlaç Ünlem Konu Anlatımı
Ünlem
Sözcük Türleri Konu Testleri
İsimler Konu Testleri
Zamirler Konu Testleri
Sıfatlar Konu Testleri
Zarflar Konu Testleri
Edatlar-Bağlaçlar-Ünlemler Konu Testleri
Edatlar-Bağlaçlar-Ünlemler Test 1
Edatlar-Bağlaçlar-Ünlemler Test 2
Edatlar-Bağlaçlar-Ünlemler Test 3
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder