Edebiyat Okulu: Olumluluk-Olumsuzluk Uyumundan Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları

Özne olumlu ise yüklem olumlu; özne olumsuzluk içeriyorsa yüklem de olumsuz olmalıdır.

Olumluluk içeren özneler: herkes, hepsi, tümü, tamamı...

Olumsuzluk içeren özneler: hiç kimse, hiçbiri, kimse...

Örnekler

Akşamleyin herkes habere baktı, ama ayrıntıyı fark etmedi.

Burada iki cümle vardır. Bir cümlenin yüklemi olumlu diğerinin olumsuzdur. "Herkes" sözcüğü olumlu durumlar için kullanılan bir özne iken burada ortak kullanılmıştır. İkinci cümleye anlamsal uyum sağlayamamıştır. İkinci cümleye olumlu anlam içeren bir özne getirmek gerekir. Cümledeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:

Akşamleyin herkes habere baktı, ama kimse ayrıntıyı fark etmedi.

Hiç kimse bizi dinlemiyor, sağa sola bakıyordu.

Yukarıdaki cümlelerde iki yüklem olduğu için iki öznenin de olması gerekir. İkisi olumlu veya olumsuz olursa ortak özne kullanımı söz konusu olabilir. "Hiç kimse" olumsuzluk bildiren bir öznedir. Bu söz öbeği birinci cümleye uyum sağlamışken ikinci cümleye uyum sağlayamamıştır. Yani "Hiç kimse sağa sola bakıyordu." şeklinde bir cümle ortaya çıkar ki bu da dil ve anlatım bakımından olumsuz bir cümle olur. Bu bozukluk şöyle giderilebilir:

Hiç kimse bizi dinlemiyor, herkes sağa sola bakıyordu.

Hiçbiri dersine çalışmamış, yan gelip yatmıştı.

İlk cümle yüklemine göre olumsuz; ikinci cümle olumludur. "Hiç kimse" söz öbeği cümlenin öznesi olup cümlede ortak kullanılmıştır. "Hiç kimse" söz öbeği; buradaki olumsuz cümleye uyum sağladığı halde; olumlu cümleye uyum sağlayamamıştır. Cümledeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:

Hiçbiri dersine çalışmamış, herkes yan gelip yatmıştı.

Herkes evine gitmiş, ona sahip çıkmamıştı.

Yukarıdaki cümle bağımsız sıralı bir cümledir. Yani iki cümleden oluşmuştur. İlk cümlenin yüklemi olumsuz; ikincinin olumludur. Cümledeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:

Herkes evine gitmişti, hiçbiri ona sahip çıkmamıştı.

Ayrıca bakınız

Anlam Bakımından Anlatım Bozuklukları-Bağdaşıklık

Duruluk İlkesine Aykırılık (Gereksiz Sözcük Kullanmak)

Sözcükleri Birbiriyle Karıştırma-Yanlış Anlamda Kullanma

Yerinde Kullanılmayan Sözcük veya Öğeler (Sözün Yanlış Yerde Kullanılması)

Karşılaştırma Yanlışlığı

Zamir Eksikliğinden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları (Anlam Belirsizliği)

Deyim ve Atasözü Yanlışları

Anlamca Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanılması

Mantık Hataları

Yapısı Yanlış Sözcük Kullanmak