Edebiyat Okulu: Özne Yanlışlarından Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları

Ortak olmayan öznelerin ortakmış gibi algılanmasından kaynaklanan anlatım bozuklukları özne yanlışlarının ana sebebidir.

Örnekler

Derginin yanlışlıkları düzeltilecek ve yeniden basılacak.

Cümle, "Derginin yanlışları düzeltilecek ve derginin yanlışları yeniden basılacak" şeklindedir. Bu da yanlış bir kullanımdır. Basılacak olan şey derginin yanlışları değil "dergi"dir. Doğru yazım aşağıdaki gibidir:

Derginin yanlışlıkları düzeltilecek ve dergi yeniden basılacak.

Mağazanın inşaatı önümüzdeki yıl bitecek ve hizmete girecek.

Yukarıdaki sıralı cümlede "mağazanın inşaatı" söz öbeği ortak kullanılmıştır. Bu da anlatım bozukluğu oluşturmuştur. Yani cümle bu haliyle şu şekildedir: "Mağazanın inşaatı önümüzdeki yıl bitecek ve mağazanın inşaatı hizmete girecek." Oysa "mağazanın inşaatı" değil "mağaza" hizmete girecek. Doğrusu:

Mağazanın inşaatı önümüzdeki yıl bitecek ve mağaza hizmete girecek.

Okul müdürünün yetkileri alındı ve görevden uzaklaştırıldı.

"Okul müdürünün yetkileri" söz öbeği ortak kullanılmıştır. Bu da anlatımı bozmuştur. Cümle şu şekle dönüşmüştür: "Okul müdürünün yetkileri alındı ve okul müdürünün yetkileri görevden uzaklaştırıldı." Bu, yanlış bir kullanımdır. Görevden uzaklaştırılan okul müdürünün yetkileri değil de "okul müdürü"dür. Cümledeki anlatım bozukluğu şöyle giderilebilir:

Okul müdürünün yetkileri alındı ve okul müdürü görevden uzaklaştırıldı.

Arabanın yakıtı bitmiş, bir türlü çalışmıyor.

"Arabanın yakıtı" ortak kullanılmıştır. Cümleyi tam olarak yazdığımızda; "Arabanın yakıtı bitmiş, arabanın yakıtı bir türlü çalışmıyor." gibi saçma bir cümleyle karşılaşıyoruz. Bu da ikinci cümlenin öznesinin eksik olduğu anlamına gelmektedir. Cümlenin doğru ifadesi:

Arabanın yakıtı bitmiş, araba bir türlü çalışmıyor.

Türkiye'nin birkaç bölgesi hariç henüz kar yüzü görmedi.

Cümlede özne eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır. Cümledeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:

Türkiye'nin birkaç bölgesi hariç Türkiye henüz kar yüzü görmedi.

Herkes yatmayı düşünüyor, çalışmayı düşünmüyordu.

İkinci cümledeki özne eksikliği anlatımı bozukluğu oluşturmuştur. "Herkes" sözcüğü olumlu yüklemlerle birlikte kullanılır. "Düşünmüyordu" sözcüğü olumsuz çekimlenmiş bir yüklem olduğundan ondan önce olumluluk ifade eden bir öznenin gelmesi gerekir. Cümledeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:

Herkes yatmayı düşünüyor, kimse çalışmayı düşünmüyordu.

İnanılmaz bir hızla yolda seyreden aracın lastiği patladı ve kaza yaptı.

Cümle "İnanılmaz bir hızla yolda seyreden aracın lastiği patladı ve aracın lastiği kaza yaptı." şeklindedir. Cümlede bozuk bir anlatım söz konusudur. Kaza yapan, "aracın lastiği" değil de "araç"tır. Cümledeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:

İnanılmaz bir hızla yolda seyreden aracın lastiği patladı ve araç kaza yaptı.

Ayrıca bakınız

Anlam Bakımından Anlatım Bozuklukları-Bağdaşıklık

Duruluk İlkesine Aykırılık (Gereksiz Sözcük Kullanmak)

Sözcükleri Birbiriyle Karıştırma-Yanlış Anlamda Kullanma

Yerinde Kullanılmayan Sözcük veya Öğeler (Sözün Yanlış Yerde Kullanılması)

Karşılaştırma Yanlışlığı

Zamir Eksikliğinden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları (Anlam Belirsizliği)

Deyim ve Atasözü Yanlışları

Anlamca Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanılması

Mantık Hataları

Yapısı Yanlış Sözcük Kullanmak