Edebiyat Okulu: Öğe Eksikliğinden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları

Ortak öğelerin yer aldığı sıralı ve birleşik cümlelerde bulunan anlatım bozukluklarıdır. Öğe eksikliğinden kaynaklanan başlıca anlatım bozuklukları şunlardır:

1. Yüklem Yanlışları: Yüklemin çatı, kişi, zaman, yardımcı eylem ve ek eylem açısından cümleye uygun düşmemesidir. Genellikle birden fazla yüklemin olduğu cümlelerde ortak kullanımdan kaynaklanan yanlışlıklardır.

Örnekler

Kahvaltıda reçel, ekmek, peynir ve çay içtik.

Cümle, bağımlı sıralı bir cümledir. Birinci cümlenin yüklemi eksiktir. Çay, içilir fakat reçel ve ekmek içilmez. Cümle; "Kahvaltıda reçel, ekmek, peynir içtik ve çay içtik." şeklindedir. Bu da yanlış bir kullanımdır. Cümlenin doğru yazılışı şu şekildedir:

Kahvaltıda reçel, ekmek, peynir yedik ve çay içtik.

Baktığımız dairenin balkonu büyük ama yeterli değildi.

Cümle, sıralı bir cümledir. Cümle; "Baktığımız dairenin balkonu büyük değildi ama yeterli değildi." şeklindedir. "Değil" sözcüğü ortak kullanılmıştır. Bu da yanlış kullanıma neden olmuştur. Cümleyi şöyle düzeltebiliriz:

Baktığımız dairenin balkonu büyüktü, ama yeterli değildi.

İçkiyi hiç, sigarayı ara sıra içerim.

Cümlede yer alan "içmek" yüklemi ortak kullanılmıştır. Bu da anlatımı bozmuştur. Cümle bozuk haliyle "İçkiyi hiç içerim, sigarayı ara sıra içerim" şeklindedir. Cümledeki anlatım bozukluğu şöyle giderilebilir:

İçkiyi hiç içmem, sigarayı ara sıra içerim.

Sen bana hüzün, ben sana mutluluk verdim.

"Verdim" yükleminin cümlelerde ortak kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu söz konusudur. Cümle; "Sen bana hüzün verdim, ben sana mutluluk verdim." şeklindedir. Bu da bozuk bir anlatımdır. Yani şahıs ekleri uyuşmuyor. Cümlelerdeki anlatım bozuklukları şu şekilde giderilebilir:

Sen bana hüzün verdin, ben sana mutluluk verdim.

Geçen yaz Antalya'ya, bu yaz İstanbul'a gideceğiz.

Cümle; bağımlı sıralı bir cümledir. İlk cümlenin yüklemi eksiktir. Cümle bu haliyle yazıldığında; "Geçen yaz Antalya'ya gideceğiz, bu yaz İstanbul'a gideceğiz." şeklini almaktadır. Oysa "geçen yaz" söz grubundan biz yüklemin de geçmiş zaman kiplerinden biriyle çekimlenmiş olması gerektiğini anlıyoruz. Cümlenin doğru yazılışı;

Geçen yaz Antalya'ya gittik, bu yaz İstanbul'a gideceğiz.

Boyu kısa, bedeni de pek biçimli değildi.

Cümlelerde ortak kullanılan öğeler dikkate alınmadan cümle yazıldığında; "Boyu kısa değildi, bedeni de biçimli değildi." şeklinde bir cümle ile karşılaşırız. "Değil" sözcüğü ortak kullanıldığından anlatım bozukluğu oluşturmuştur. Cümleyi şöyle düzeltebiliriz:

Boyu kısa idi, bedeni de pek biçimli değildi.

Mustafa aşağı, ben yukarı çıkıyordum.

Sıralı bir cümle olan bu cümlede "çıkıyordum" yüklemi ortak kullanılmıştır. "Mustafa aşağı çıkıyordum, ben yukarı çıkıyordum" gibi. Bu da yanlış bir ifadedir. Cümleyi şöyle düzeltebiliriz:

Mustafa aşağı iniyordu, ben yukarı çıkıyordum.

Yeni elbisesi hem pahalı hem de güzel değilmiş.

Cümlelerde "değil" sözcüğü ortak kullanılmıştır. Yani cümleyi tam olarak yazarsak "Yeni elbisesi hem pahalı değildi hem de güzel değilmiş." gibi saçma bir anlatımla karşılaşırız. "Pahalı" sözcüğünden sonra ek-fiil getirilmelidir. Cümlelerdeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:

Yeni elbisesi hem pahalı idi hem de güzel değilmiş.

Bizimle bazen çok fazla bazen de hiç vakit geçirmezdi.

Cümle, bağımlı sıralı bir cümledir. Cümlede yüklem ortak kullanıldığından anlatım bozukluğu oluşturmuştur. Yani cümleyi tam olarak söylediğimizde; "Bizimle bazen çok fazla vakit geçirmezdi bazen de hiç vakit geçirmezdi." gibi saçma bir anlatımla karşılaşmaktayız. İfadenin doğru yazılışı şu şekildedir:

Bizimle bazen çok fazla vakit geçirirdi, bazen de hiç vakit geçirmezdi.

Biriken sorunları sen de çözemezsin Mustafa da.

"Mustafa ve sen" şahsı için aynı yüklemin kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır. "Mustafa" ve "sen" şahısları farklı şahıs ekleri alırlar. Cümlelerdeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:

Biriken sorunları sen de çözemezsin Mustafa da çözemez.

İş konusunda ben onu o da beni etkilemek istemez.

"Ben" ve "o" şahısları aynı yükleme bağlanmıştır. Bu da yanlışlığa neden olmuştur. Doğru cümleleri yazmak gerekirse:

İş konusunda ben onu etkilemek istemem o da beni etkilemek istemez.

O yıllarda ben otuz, o ise otuz beş yaşlarındaydı.

Yukarıdaki ifadeler bağımlı sıralı cümleler şeklinde oluşmuştur. Yüklemin ortak kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır. Cümlelerin doğrusu aşağıda yazılmıştır.

O yıllarda ben otuz yaşındaydım, o ise otuz beş yaşlarındaydı.

Dürüst biri olduğundan dün de bugün de kuşkuya düşmüyorum.

Cümlede yüklemin ortak kullanımından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır. Öyle ki "dün" geçmişle ilgili; bugün ise şimdiki zaman ile ilgili bir zaman zarfıdır. İki zaman zarfı da şimdiki zaman kipiyle çekimlenmiş olan "düşmüyorum" yüklemine bağlanmıştır. Cümledeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:

Dürüst biri olduğundan dün de kuşkuya düşmedim, bugün de kuşkuya düşmüyorum.

Dişçiye hiç ya da çok seyrek gidiyor.

"Hiç" olumsuz yüklemlerle kullanılır. "Gidiyor" yüklemi ortak kullanılmış olumlu bir çekimli fiildir. Cümlede "hiç" sözcüğünden sonra bir yüklemin gelmesi gerekir. Cümledeki anlatım bozukluğu şöyle giderilebilir:

Dişçiye hiç gitmiyor ya da çok seyrek gidiyor.

2. Özne Yanlışları: Ortak olmayan öznelerin ortakmış gibi algılanmasından kaynaklanan anlatım bozuklukları özne yanlışlarının ana sebebidir.

Örnekler

Derginin yanlışlıkları düzeltilecek ve yeniden basılacak.

Cümle, "Derginin yanlışları düzeltilecek ve derginin yanlışları yeniden basılacak" şeklindedir. Bu da yanlış bir kullanımdır. Basılacak olan şey derginin yanlışları değil "dergi"dir. Doğru yazım aşağıdaki gibidir:

Derginin yanlışlıkları düzeltilecek ve dergi yeniden basılacak.

Mağazanın inşaatı önümüzdeki yıl bitecek ve hizmete girecek.

Yukarıdaki sıralı cümlede "mağazanın inşaatı" söz öbeği ortak kullanılmıştır. Bu da anlatım bozukluğu oluşturmuştur. Yani cümle bu haliyle şu şekildedir: "Mağazanın inşaatı önümüzdeki yıl bitecek ve mağazanın inşaatı hizmete girecek." Oysa "mağazanın inşaatı" değil "mağaza" hizmete girecek. Doğrusu:

Mağazanın inşaatı önümüzdeki yıl bitecek ve mağaza hizmete girecek.

Okul müdürünün yetkileri alındı ve görevden uzaklaştırıldı.

"Okul müdürünün yetkileri" söz öbeği ortak kullanılmıştır. Bu da anlatımı bozmuştur. Cümle şu şekle dönüşmüştür: "Okul müdürünün yetkileri alındı ve okul müdürünün yetkileri görevden uzaklaştırıldı." Bu, yanlış bir kullanımdır. Görevden uzaklaştırılan okul müdürünün yetkileri değil de "okul müdürü"dür. Cümledeki anlatım bozukluğu şöyle giderilebilir:

Okul müdürünün yetkileri alındı ve okul müdürü görevden uzaklaştırıldı.

Arabanın yakıtı bitmiş, bir türlü çalışmıyor.

"Arabanın yakıtı" ortak kullanılmıştır. Cümleyi tam olarak yazdığımızda; "Arabanın yakıtı bitmiş, arabanın yakıtı bir türlü çalışmıyor." gibi saçma bir cümleyle karşılaşıyoruz. Bu da ikinci cümlenin öznesinin eksik olduğu anlamına gelmektedir. Cümlenin doğru ifadesi:

Arabanın yakıtı bitmiş, araba bir türlü çalışmıyor.

Türkiye'nin birkaç bölgesi hariç henüz kar yüzü görmedi.

Cümlede özne eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır. Cümledeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:

Türkiye'nin birkaç bölgesi hariç Türkiye henüz kar yüzü görmedi.

Herkes yatmayı düşünüyor, çalışmayı düşünmüyordu.

İkinci cümledeki özne eksikliği anlatımı bozukluğu oluşturmuştur. "Herkes" sözcüğü olumlu yüklemlerle birlikte kullanılır. "Düşünmüyordu" sözcüğü olumsuz çekimlenmiş bir yüklem olduğundan ondan önce olumluluk ifade eden bir öznenin gelmesi gerekir. Cümledeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:

Herkes yatmayı düşünüyor, kimse çalışmayı düşünmüyordu.

İnanılmaz bir hızla yolda seyreden aracın lastiği patladı ve kaza yaptı.

Cümle "İnanılmaz bir hızla yolda seyreden aracın lastiği patladı ve aracın lastiği kaza yaptı." şeklindedir. Cümlede bozuk bir anlatım söz konusudur. Kaza yapan, "aracın lastiği" değil de "araç"tır. Cümledeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:

İnanılmaz bir hızla yolda seyreden aracın lastiği patladı ve araç kaza yaptı.

3. Nesne Eksikliği: Çoğunlukla ortak öğe durumunda olmayan dolaylı tümlecin cümlede ortak kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozuklukları bu başlık altında değerlendirilir. Bu tipteki anlatım bozuklukları daha çok sıralı ve bağlı cümlelerde görülür.

Örnekler

Yasalara göre, paranın üzerine yazı yazmak, yırtmak yasaktır.

Cümlede dolaylı tümlecin ortak kullanılması anlatımı bozmuştur. Yırtmak sözcüğünden önce nesnenin yer alması gerekir. Cümleyi şöyle düzeltebiliriz:

Yasalara göre, paranın üzerine yazı yazmak, paraları yırtmak yasaktır.

Mustafa'ya anlatmış, ikna etmiştim.

Yukarıdaki cümlede "Mustafa'ya" sözcüğü ortak kullanılmıştır. Yani cümle; "Mustafa'ya anlatmış, Mustafa'ya ikna etmiştim." şeklindedir. Bu da anlatımı bozmuştur. Cümlenin doğru yazılışı şu şekildedir:

Mustafa'ya anlatmış, onu ikna etmiştim.

Yetimlere şefkat elimizi uzatmalı, korumalıyız.

Dolaylı tümlecin ortak kullanılması anlatımı bozmuştur. Cümledeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:

Yetimlere şefkat elimizi uzatmalı, onları korumalıyız.

Dostlarına değer veren, soran biriydi.

"Dostlarına değer veren, dostlarına soran biriydi." şeklinde yanlış bir cümle ile karşı karşıyayız. Yani cümlede nesne eksikliği söz konusudur. Cümlenin doğru yazılışı şu şekildedir:

Dostlarına değer veren, onları soran biriydi.

İstanbul'a iki kez gittim, çok beğendim.

"İstanbul'a" sözcüğü cümlede ortak kullanılmıştır. Bu da cümledeki anlatımı bozmuştur. Cümlenin doğru yazılışı şu şekildedir:

İstanbul'a iki kez gittim, İstanbul'u çok beğendim.

Arkadaşlarımızın sorununa sahip çıkarak desteklemeliyiz.

Cümleyi tam olarak yazdığımızda "Arkadaşlarımızın sorununa sahip çıkarak arkadaşımızın sorununa desteklemeliyiz." şeklinde yanlış bir anlatımla karşılaşmaktayız. Nesnenin eksik olması anlatım bozukluğuna neden olmuştur. "Desteklemeliyiz" çekimli fiilinden önce nesnenin gelmesi gerekir. Cümlenin doğru yazılışı aşağıdaki gibidir:

Arkadaşlarımızın sorununa sahip çıkarak arkadaşlarımızı desteklemeliyiz.

Genç yeteneklere çok değer verir, her yerde överdi.

"Genç yeteneklere" söz grubunun ortak kullanımı anlatımı bozmuştur. "Her yerde" söz öbeğinden önce nesnenin gelmesi gerekir. Doğrusu:

Genç yeteneklere çok değer verir, onları her yerde överdi.

Olaylara tek taraflı bakmak, öylece değerlendirmek yanlıştır.

"Cümle "Olaylara tek taraflı bakmak, olaylara öylece değerlendirmek yanlıştır." şeklindedir. Bu da yanlış bir ifadedir. Cümledeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:

Olaylara tek taraflı bakmak, olayları öylece değerlendirmek yanlıştır.

4. Tümleç Yanlışları: Genellikle sıralı cümlelerde tümlecin ilgili yerde kullanılmamasından kaynaklanan anlatım bozukluklarıdır.

Örnekler

Sizi destekliyoruz ve inanıyoruz.

Cümle; "Sizi destekliyoruz ve sizi inanıyoruz." şeklinde yanlış bir anlatıma sahiptir. Cümlede "sizi" sözcüğü ortak kullanılmıştır. Bu da anlatımı bozmuştur. Cümlenin doğru yazılışı şu şekildedir:

Sizi destekliyoruz ve size inanıyoruz.

Yaşamını zenginleştiren, anlam kazandıran birçok dostu var.

"Yaşamını" sözcüğü, belirtili nesne görevinde olup ortak kullanılmıştır. Bu da virgülden sonra gelen söze uygun düşmemiştir. Cümlede haliyle dolaylı tümleç eksikliği vardır. Cümledeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:

Yaşamını zenginleştiren yaşamına anlam kazandıran birçok dostu var.

Misafirlerini ağırladı, ikramda bulundu.

"Misafirlerini ağırladı, misafirlerini ikramda bulundu." Yukarıdaki cümlelerin ana kurgusudur. "Ağırlamak" sözcüğü nesne alabilen yani geçişli; "bulunmak" sözcüğü ise nesne alamayan yani geçişsiz bir fiildir. Dolayısıyla ikinci cümle nesne alamaz. Cümledeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:

Misafirlerini ağırladı, onlara ikramda bulundu.

Babasını zor günlerinde hiç yalnız bırakmadı, her zaman sahip çıktı.

Yukarıdaki cümle bağımlı sıralı bir cümledir. Yani iki cümle vardır burada. "Bırakmadı" geçişli yani nesne alabilen; "sahip çıktı" geçişsiz, yani nesne alamayan bir fiildir. Cümlede "babasını" belirtili nesnesi ortak kullanıldığı için anlatım bozukluğu oluşmuştur. Bu cümleyi şöyle düzeltebiliriz:

Babasını zor günlerinde hiç yalnız bırakmadı, ona her zaman sahip çıktı.

Kendisini tebrik eder, bundan sonraki hayatında başarılar dilerim.

"Kendisini" sözcüğünün bu cümlede ortak kullanılması anlatımı bozmuştur. Sıralı cümlenin ilkine uyum sağlayan "kendisini" sözcüğü, yani belirtili nesne, ikinci cümleye uyum sağlayamamıştır. Cümledeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:

Kendisini tebrik eder, kendisine bundan sonraki hayatında başarılar dilerim.

Ayrıca bakınız

Anlam Bakımından Anlatım Bozuklukları-Bağdaşıklık

Duruluk İlkesine Aykırılık (Gereksiz Sözcük Kullanmak)

Sözcükleri Birbiriyle Karıştırma-Yanlış Anlamda Kullanma

Yerinde Kullanılmayan Sözcük veya Öğeler (Sözün Yanlış Yerde Kullanılması)

Karşılaştırma Yanlışlığı

Zamir Eksikliğinden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları (Anlam Belirsizliği)

Deyim ve Atasözü Yanlışları

Anlamca Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanılması

Mantık Hataları

Yapısı Yanlış Sözcük Kullanmak