Edebiyat Okulu: Fiil Çekim Ekleri Nelerdir? Örnekler

Fiillere gelen çekim ekleridir. Fiillerin kök ve gövdelerine gelerek fiillerin şeklini, zamanını, olumluluk-olumsuzluk durumlarını ve kişisini belirtirler. Başlıca isim çekim ekleri şunlardır:

1. Haber Ekleri

2. Dilek Ekleri

3. Kişi (Şahıs) Ekleri

4. Soru Eki

5. Ek-fiil

1. Haber Ekleri

Geldikleri fiillere farklı zaman anlamları katan eklere haber ekleri denir. Haber; gerçekleşmiş, gerçekleşiyor veya gerçekleşecektir. Haber kipleri beşe ayrılır.

A. Öğrenilen Geçmiş Zaman "-mış, -miş, -muş, -müş": Başkasından duyulan veya sonradan fark edilen geçmiş bir eylemi dile getirmek için kullanılan bir zamandır.

Örnek

Bak-mış-ım

Bak-mış-sın

Bak-mış

Bak-mış-ız

Bak-mış-sınız

Bak-mış-lar

B. Görülen Geçmiş Zaman "-dı, -di, -du, -dü -tı, -ti, -tu,-tü": Tanık olunan, bizzat görülen geçmişte yapılan bir eylemin dile getirilmesinde kullanılır.

Örnek

Al-dı-m

Al -dı-n

Al -dı

Al -dı-k

Al -dı-nız

Al -dı-lar

C. Şimdiki Zaman "-yor, -mekte, -makta": Yapılmakta olan, bitmemiş eylemlerin anlatılmasında kullanılır.

Örnek

Bakı-yor-um

Bakı-yor-sun

Bakı-yor

Bakı-yor-uz

Bakı-yor-sunuz

Bakı-yor-lar

D. Gelecek Zaman "-ecek, -acak": Fiillere gelerek eylemin gelecekte yapılacağını belirten eklerdir.

Örnek

Yaz-acak(ğ)-ım

Yaz-acak(ğ)-sın

Yaz-acak

Yaz-acak(ğ)-ız

Yaz-acak-sınız

Yaz-acak-lar

E. Geniş Zaman "-r, -ar, -er": İş, oluş ve hareketin her zaman yapılacağını bildiren eklere denir.

Örnek

Bak-ar-ım

Bak-ar-sın

Bak-ar

Bak-ar-ız

Bak-ar-sınız

Bak-ar-lar

2. Dilek (Tasarlama) Kipleri

Fiillere gereklilik, şart, soru, istek ve emir anlamı katan eklerdir. Dilek-tasarlama kiplerinde haber olmadığı için zaman da söz konusu değildir. Dilek kipleri dört grupta incelenir:

1. Gereklilik kipi
2. Şart kipi
3. İstek kipi
4. Emir kipi

a. Gereklilik Kipi Eki "-meli, -malı": Eylemin yapılmasının gerekli olduğunu anlatan kiplerdir.

Örnek

Bil-meli-yim

Bil-meli-sin

Bil-meli

Bil-meli-yiz

Bil-meli-siniz

Bil-meli-ler

b. Şart Kipi Eki "-se, -sa": Fiil kök veya gövdelerine gelerek işin bir koşula bağlı olduğunu bildiren eklerdir.

Örnek

Oku-sa-m

Oku-sa-n

Oku-sa

Oku-sa-k

Oku-sa-nız

Oku-sa-lar

C. İstek Kipi Eki "-e, -a": Fiillere gelerek cümleye istek anlamı katar.

Örnek

Bak-a-yım

Bak-a-sın

Bak-a

Bak-a-lım

Bak-a-sınız

Bak-a-lar

D. Emir Kipi: Eylemin yapılmasını emir şeklinde bildiren kipe denir. Emir kipinin herhangi bir eki yoktur. I. tekil ve I. çoğul şahısların çekimi yoktur.

Örnek

Yaz

Yaz-sın

Yaz-ın (ız)

Yaz-sın (lar)

3. Kişi (Şahıs) Ekleri:

Fiillere kip eklerinden sonra gelerek eylemin kimin tarafından yapıldığını gösteren eklerdir.

Örnek

Baktı-m (I. tekil kişi eki)

Baktı-n (II. tekil kişi eki)

Baktı (III. tekil kişi eki)

Baktı-k (I. çoğul kişi eki)