Edebiyat Okulu: Hal (Durum) Ekleri

İsimlere belirtme, yönelme, bulunma, ayrılma (çıkma-uzaklaşma) anlamı katan eklerdir. Hâl (durum) ekleri dört grupta incelenir.

A. Belirtme Hâl Eki (-ı, -i, -u, -ü): Fiildeki iş, oluş ve hareketten etkilenen varlığı gösteren eklere denir. Belirtme hâl ekini alan sözcükler cümlede "belirtili nesne" görevindedir.

Örnek

Okulu güzelce temizlediler.

Kitabı bir günde bitirdi.

Dünyayı verseler bana onu vermem.

Not: "-ı, -i-, -u, -ü" sesleri belirtme hâl eki oldukları zaman tamlama oluşturmamalarıyla "iyelik ekleri"nden ayrılır. Cümle bütünlüğü esas alınarak eğer "onun" sözcüğü ilgili kelimenin başına getirilebilirse "-ı, -i, -u, -ü" sesleri iyelik eki; getirilemezse belirtme hâl ekidir. Bazen bir kelimede hem belirtme hâl eki hem de iyelik eki birlikte yer alabilir. Bu durumda birincisi iyelik eki ikincisi ise hâl ekidir.

Örnek

Evi temizledim. (Belirtme hâl eki / cümlenin başına "onun" tamlayanı getirilemez.)

Evi yıkılmış. (İyelik eki / cümlenin başına "onun" tamlayanı getirilebilir.)

Evini temizledim. (Birincisi iyelik eki, ikincisi belirtme hâl ekidir.)

B. Yönelme Hâl Eki (-e, -a): İsimlere yönelme, yaklaşma ve ulaşma anlamı katar. Bu eki alan sözcükler cümlede genellikle dolaylı tümleç görevindedir.

Örnek

Sabah okula yürüyerek gitti. (yer, yönelme, yaklaşma anlamında)

Binanın çevre düzenlemesi akşama biter. (zaman anlamında)

Fincanı ağzına kadar doldurmuştu. (İsmi edata bağlamış.)

Kitabı ona aldım. (İçin, amaç ilgisi kurmuştur.)

Yan yana oturmuşlardı. (İkilemeye gelmiştir.)

Başına buyruk biridir. (Deyim kurmuştur.)

C. Bulunma Hâl Eki (-de, -da, -te, -ta): İsimlere gelerek durum, yer ve zaman bildirir. Geldiği sözcük genellikle dolaylı tümleç görevinde olur. Bazen de eklendikleri sözcüğü veya sözcük grubunu zarf tümleci ve yüklem yapar.

Örnek

Okulda her zaman örnek bir öğrencidir. (Dolaylı tümleç yapmıştır.)

Olanları annesinden evde öğrendi. (İsmi fiile bağlamıştır.)

Bu yıl tatile haziranda çıkacağız. (Zaman bildirmiş / zarf tümleci oluşturmuş.)

Bizleri saatlerce ayakta alkışlamış. (Fiili durum açısından tamamlamış.)

Elde avuçta olan her şey bir anda yok oldu. (İkileme oluşturmuş.)

Not: Bulunma hâl eki ile bağlaç ve sıfat yapan "de, -da" ekleri birbirine karıştırılmamalıdır. Bulunma hâl eki ve sıfat yapan "-de, -da" ekleri her zaman birleşik; bağlaç olan "da" ayrı yazılır.

Örnek

Parkta top oynayan çocuklara bakıyordu. (bulunma hâl eki)

Mustafa da eve geç gelmişti. (bağlaç olan ek)

Gözde öğrenciler bir sınıfa dolduruldu. (sıfat yapan ek)

d. Ayrılma (Çıkma-Uzaklaşma) Hâl Ekleri (-den, -dan, -ten, -tan): İsimlere gelerek zaman, yer, karşılaştırma ve sebep bildirir. Genellikle eklendiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar.

Örnek

İşe gitmek üzere evden çıktı. (İsmi fiile bağlamış.)

İstanbul'dan güzel bir şehirdir. (Karşılaştırma bildirmiş.)

Sıcaktan olduğu yerde uyuyakaldı. (Sebep bildirmiş.)

Sabahtan bu işle uğraşıyor. (Zaman bildirmiş.)

Durumu günden güne iyileşiyor. (İkileme oluşturmuş.)

Sıradan insanlarla karşılaştık. (Yapım eki yapmış.)

Çalışanlardan bazıları kazandı. (İsim tamlamalarında tamlayan eki yerine kullanılmış.)

Sabahtan beri uğraşıyor. (Edat grubu kurmuş.)

Elmadan yarısı bana düştü. (bütünün parçası)

Ayrıca bakınız

Yapım Ekleri

Yapım Ekleri
İsimden İsim Yapım Ekleri
İsimden Fiil Yapım Ekleri
Fiilden İsim Yapım Ekleri
Fiilden Fiil Yapım Ekleri

Çekim Ekleri