İsim ve isim soylu sözcüklere gelerek onların cümle içindeki görevini belirleyen eklere isim çekim ekleri denir. Bu ekler isimlerin çeşitli durumlarını belirten eklerdir. Başlıca isim çekim ekleri şunlardır:
1. Hal (Durum)
Ekleri
2. İyelik Ekleri
3. Çokluk Ekleri
4. Tamlayan Eki
5. İlgi Eki
6. Eşitlik Eki
7. Ek-fiil
Ekleri
8.
"-le" Vasıta Eki
9.
"mi" Soru Eki
1. Hâl (Durum)
Ekleri: İsimlere belirtme, yönelme, bulunma, ayrılma (çıkma-uzaklaşma)
anlamı katan eklerdir. Hâl (durum) ekleri dört grupta incelenir.
A. Belirtme Hâl Eki (-ı, -i, -u, -ü): Fiildeki iş, oluş ve hareketten
etkilenen varlığı gösteren eklere denir. Belirtme hâl ekini alan sözcükler
cümlede "belirtili nesne" görevindedir.
Örnek
Okulu güzelce temizlediler.
B. Yönelme Hâl Eki (-e, -a): İsimlere yönelme, yaklaşma ve ulaşma
anlamı katar. Bu eki alan sözcükler cümlede genellikle dolaylı tümleç
görevindedir.
Örnek
Sabah okula yürüyerek gitti.
C. Bulunma Hâl Eki (-de, -da, -te, -ta): İsimlere gelerek durum, yer ve
zaman bildirir. Geldiği sözcük genellikle dolaylı tümleç görevinde olur. Bazen
de eklendikleri sözcüğü veya sözcük grubunu zarf tümleci ve yüklem yapar.
Örnek
Olanları annesinden evde öğrendi.
D. Ayrılma (Çıkma-Uzaklaşma) Hâl Ekleri (-den, -dan, -ten, -tan): İsimlere gelerek zaman, yer, karşılaştırma ve sebep
bildirir. Genellikle eklendiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar.
Örnek
İşe gitmek üzere evden çıktı.
2. İyelik
(Tamlanan) Ekleri (-m,
-n, -i, -miz, -niz, -leri): Adlara
ve ad soylu sözcüklere gelerek onlara aitlik anlamı katan, onların neye, kime
ait olduklarını belirten eklere denir. Tamlamalarda "tamlanan"
kısmını oluşturur. İsmin başına "benim, senin,
onun, bizim, sizin, onların" zamirlerini getirerek de iyelik eklerini
bulabiliriz.
Örnek
Baba-m (benim babam)
Bana-n (senin baban)
Baba-s-ı (onun babası)
Baba-mız (bizim babamız)
Baba-nız (sizin babanız)
Baba-ları (onların babaları)
3. Çokluk eki
(-lar, -ler): Eklendiği sözcüklere çokluk anlamı
katar. Varlıkların birden fazla olduklarını belirtir.
Örnek
İnsanlar inançla
yaşarlar.
4. İlgi (Tamlayan) Eki (-ın, -in, -un, -ün, -im)
Ad tamlamalarında tamlayan olan sözcüğe gelerek
belirtili ad tamlaması oluşturur.
Örnek
Bahçenin çiçekleri herkesi büyüledi.
5. İlgi eki-ilgi
zamiri (ki): Ek halinde bulunan bir zamirdir. Türkçede ad görevli bir sözcüğe
"-ki" ekinin getirilmesiyle oluşturulur. Eklendiği sözcüğe her
zaman bitişik yazılır. Büyük ve küçük ünlü uyumuna uymayan ilgi zamirinin
sadece "-ki" şekli vardır. Belirtili isim tamlamalarında
"tamlanan" unsurunun yerini tutar.
Örnek
Seninki (senin araban)
bizimki (bizim
arabamız)
Sizinki (sizin arabanız)
6. Eşitlik Ekleri
(-ca , -ce , -ça , -çe): Eşitlik ekleri,
isim veya isim soylu sözcüklere gelerek onlara cümle içerisinde farklı anlamlar
katar. Eşitlik eki alan sözcükler cümlede genellikle zarf tümleci görevindedir.
Örnek
Çocukça davranışlar
sergiliyordu.
7. Ek-fiil
Ekleri: İsim ve isim soylu sözcüklere gelerek
onları yüklem yapar. "i-" fiilidir. Ek-fiil isme geldiğinde dört
şekilde yer alır.
a. Geniş zaman: III. kişilere "-dır"
eki getirilerek yapılır.
Örnek
Çalışkanım
Çalışkansın
Çalışkandır
Çalışkanız
Çalışkansınız
Çalışkandırlar
b. Görülen Geçmiş Zaman: İsim veya isim
soylu sözcüklere "-idi" eki getirilerek yapılır.
Örnek
Mustafa okulda çok çalışkandı. (çalışkan i-di)
O, her zaman sözüne güven duyulan biriydi. (biri i-di)
O, bugün değil eskiden de yaramazdı. (yaramaz i-di)
c. Öğrenilen Geçmiş Zaman: İsim veya isim soylu
sözcüklere "-imiş" eki getirilerek yapılır.
Örnek
Ortaokulda öğrenciyken çok çalışkanmış. (çalışkan i-miş)
Son olayda ismi geçen kişiymiş. (kişi i-miş)
Eve her zaman geç gelen onun arkadaşıymış. (arkadaşı i-miş)
d. Şart Çekimi: Eklendiği isim veya isim soylu sözcüklerle yan cümlecik
kurar ve temel cümlenin koşulunu oluşturur.
Örnek
Bu kadar çalışkansa bu sınavı da kazanır. (çalışkan i-se)
Söylediklerim doğruysa yarın oraya gideceğiz. (doğru i-se)
8.
"-le" Vasıta Eki: İsim ve isim
soylu sözcüklere gelerek çeşitli anlam ilgileri kuran bir ektir. Ünlüyle biten
sözcüklere gelirse araya "–y" kaynaştırma ünsüzü girer. Cümlede
genellikle zarf veya edat tümleci görevindedir. Cümleye çeşitli anlam ilgileri
katar.
Örnek
Misafirler sırayla içeri alındılar.
9. "mi" Soru Eki: İsim ve isim soylu sözcüklere gelen bir ektir. Bu sözcük kendisinden önceki sözcükten her zaman ayrı sonraki eklerle bitişik yazılır. Büyük ve küçük ünlü uyumu kuralına uyar.
Örnek
Çalışkan mı çalışkan bir öğrenciydi.
Ayrıca bakınız
Yapım Ekleri
Yapım Ekleri
İsimden İsim Yapım Ekleri
İsimden Fiil Yapım Ekleri
Fiilden İsim Yapım Ekleri
Fiilden Fiil Yapım Ekleri
Çekim Ekleri
İsim Çekim Ekleri
Hal (Durum) Ekleri
İyelik Ekleri
Çokluk Ekleri
İlgi Eki
Eşitlik Eki
"-le" Vasıta Eki
Fiil Çekim Ekleri
Geniş Zaman
Dilek Tasarlama Kipleri
Gereklilik Kipi
Yapım ve Çekim Ekleri Konu Testleri
Sözcükte Yapı Basit, Türemiş ve Birleşik Kelimeler
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder