de da eki ve de da bağlacının yazımı

A. "de, da" Bağlacının Yazımı

  • Bağlaç olan "de, da" her zaman ayrı yazılır.
  • "te, ta" şekli yoktur. Ünsüz benzeşmesi kuralına uymaz.
  • Kalınlık-incelik uyumuna uyar.
  • Özel isimden sonra gelirse kesme işareti kullanılmaz.
  • Cümleye "dahi, bile, başkaları gibi" anlamlar katar.
  • Cümleden çıkarıldığında cümledeki anlam bozulmaz, cümle kısmen daralır.
  • Yazımda bir kelime gibi kabul edilir.
  • Söylenişte vurgulu söylenir.


Örnek 1


Okula gelirken kitaplarınızı 
da getirin. 

 

Cümledeki "de, da" bağlacını çıkardığımızda cümle: "Okula gelirken kitaplarınızı getirin." şekline dönüşür. Cümlede bir anlam kaybı olur. "Başka ders araç gereçlerinizi getirdiğiniz gibi" anlamı cümleden kaybolur. 

 

Örnek 2

 

Evi bulmakta çok da zorlanmadık.

 

Cümledeki "de, da" bağlacını çıkardığımızda cümle: "Evi bulmakta çok zorlanmadık." şekline dönüşür. Bu da dil bilimi açısından doğru bir cümledir. "de, da" bağlacını bir kelime gibi düşünmek gerekir. "Çok" sözcüğü sert ünsüzle bitmesine karşın ekle ünsüz benzeşmesi kuralına uymamış çünkü bağlaç olan "de, da"nın "-te, -ta" şekli yoktur.

 

Örnek 3

 

Zonguldak da güzel bir şehirdir.

 

Cümledeki "de, da" bağlacını çıkardığımızda cümle "Zonguldak güzel bir şehirdir." şekline dönüşür. Bu, doğru bir cümledir. Cümlede kısmen anlam daralması olur. Yalnız, "başka güzel şehirler gibi" anlamı  cümlede kaybolur. Dil bilimi açısından ise doğru bir cümledir. Yine "de, da" özel isimden sonra geldiği halde kesme işareti kullanılmamıştır çünkü "de,da" bağlacını bir kelime gibi düşüneceğiz.

 

B. "-de, -da, -te, -ta" Hâl (durum) Ekinin Yazımı

  • İsim çekim ekidir.
  • "-de, -da, -te, -ta" hâl (durum) eki her zaman kelimeyle bitişik yazılır.
  • Ünsüz benzeşmesi kuralına uyar. Yani "-te, -ta" şekli vardır.
  • Cümleden çıkarıldığı zaman cümledeki anlam tamamen bozulur, cümle dil bilgisi açısından da doğru cümle olma özelliğini kaybeder.

 

Örnek 1


Mahalledeki çocuklar park
ta oyun oynuyorlardı.

 

Cümledeki hâl ekini çıkardığımızda bu cümle; "Mahalledeki çocuklar park oyun oynuyorlardı." şekline dönüşür. Bu da dil bilgisi açısından doğru bir cümle değildir. Anlam tamamen bozulur. Yine sözcüğün ünsüz benzeşmesi kuralına uyması ekin hal eki olduğunun başka bir göstergesidir.

 

Örnek 2


Herkes ev
de birbirine yardım etmeye çalışıyordu.

 

Cümledeki hâl ekini çıkardığımızda cümle; "Herkes ev birbirine yardım etmeye çalışıyordu." şekline dönüşür. Bu da dil bilgisi kurallarına aykırıdır. Cümle şekilsel ve anlamsal olarak tamamen bozulmaktadır.

 

Örnek 3


Zonguldak'
ta önemli miktarda kömür madeni çıkarılır.

 

Cümledeki hâl ekini çıkardığımızda cümle; "Zonguldak önemli miktarda kömür madeni çıkarılır." şekline dönüşür. Cümle; dil bilgisi açısından şekil ve anlam bakımından doğru bir cümle değildir. Özel isimden sonra kesme işaretinin kullanılmış olması ekin hâl eki olduğunun başka bir göstergesidir. 


C. "-de, -da" Yapım Ekinin Yazımı

  •  "-de, -da" yapım eki görevinde olduğu zaman her zaman bitişik yazılır.
  • Sıfat tamlaması kurar. 
  • Sözcükten çıkarıldığı zaman tamlama bozulur dolayısıyla cümledeki anlam da bozulur.

Örnek 1

 

Çatılarına göre fiillerde öğrenciler en çok sözde özne nedir sorusunu soruyorlar.

 

Cümledeki yapım ekini (sıfat yapan eki) çıkardığımızda cümle; "Çatılarına göre fiillerde öğrenciler en çok söz özne nedir sorusunu soruyorlar." şekline dönüşür ki bu da dil bilgisi açısından şekil ve anlam bakımından yanlış bir cümledir. Ayrıca "sözde özne" tamlaması da bozulmuş olur.


Örnek 2

 

Okulumuzun en gözde öğrencisidir.

 

Cümledeki yapım ekini çıkardığımızda cümle; "Okulumuzun en göz öğrencisidir." şekline dönüşür ki cümle gerek şekil gerekse anlam bakımından yanlış bir cümle olur.


"de" Bağlacı ile "-de, -da" Eklerinin Yazımıyla İlgili Önemli Uyarılar


1. "ya" sözüyle birlikte kullanılan "de, da" sözleri mutlaka ayrı yazılır.


Örnek

 

Çabuk yanıma gel ya da çık git evine.

 

2. "de, da" bağlacı kalınlık-incelik uyumuna uyar.

 

Örnek

 

Gölgen de bana da bana da yer ver.

 

3. "de, da" bağlacı ile "-de, -da" ekleri satır sonuna denk gelirse bağlaçta kesme işareti gelmez; hâl eki ve yapım eklerinde gelir.

 

Örnek

 

………………………………………………………………………………………………okula sen

de gelmelisin. (bağlaç)

 

…………………………………………………………………………………………………….park-

ta top onuyorlardı. (hal eki)

 

…………………………………………………………………………………okulumuzun göz- 

de öğrencisi bu yıl başarısız oldu. (sıfat yapan ek / yapım eki)

 

 

"de" Bağlacı ile "-de, da" Eklerinin Yazımıyla İlgili Alıştırmalar

 

Aşağıda yer alan "de, da" bağlacı ile "-de, -da" eklerinin yazımıyla ilgili doğru ve yanlış yazımları belirtiniz.

 

Bir gün olur Mustafa da hatasının nedenini anlar. ( )

 

Dalgalandığın yerde ne korku, ne keder... ( )

 

Ne var şu dünyada ekmekten daha aziz? ( )

 

Bu karanlık sokakta bitmesin derdi yolculuğum! ( )

 

Seninde saçların tarumar olur. ( )

 

Sen de gizlidir bu karanlığın tılsımı. ( )

 

Sinop' da güzel bir şehirdir. ( )

 

Sinop'ta güzel bir şehirdir. ( )

 

Sinop ta güzel bir şehirdir. ( )

 

Sinop da güzel bir şehirdir. ( )

 

Bahçede kuşlar cıvıldaşırken sen bana şarkı söylerdin Leyla. ( )

 

Almanca da bu yıl seçmeli dersler arasına girdi. ( )

 

Dünya da en güzel şey vefanın ta kendisidir. ( )

 

Hayat da insana çok fazla şey öğretir, efendim. ( )

 

Hayat ta insana çok şey öğretir, efendim. ( )



Yararlanılan Kaynaklar


Türk Dil Kurumu, Noktalama İşaretleri Açıklamalar (tdk.gov.tr)


Ayrıca bakınız

 

"De" Bağlacı ile "-de, -da" Eklerinin Yazımı

"ki" Bağlacı ve Ekinin Yazımı 

"Mi" Soru Ekinin Yazımı

"İle"nin Yazılışı

Mastar Eklerinin Yazılışı

Fiil Çekimi ile İlgili Yazılışlar

Satır Sonuna Sığmayan Sözcüklerin Yazımı

Kesme İşaretinin Kullanıldığı Yerler

Düzeltme İşareti ile İlgili Yazım Kuralları

Bitişik ve Ayrı Yazılan Kelimelerin Yazımı

Bitişik Yazılan Birleşik Kelimelerin Yazımı

Ayrı Yazılan Birleşik Kelimelerin Yazımı

Gün, Ay ve Tarih Adlarının Yazımı

Gezegen ve Yıldız Adlarının Yazımı

Dünya Güneş ve Ay Adlarının Yazımı

Deyimlerin Yazımı

Sayıların Yazımı

Ek Fiilin Yazılışı

"Şey" Kelimesinin Yazımı

Pekiştirmeli Sözlerin Yazılışı

İkilemelerin Yazılışı

Alıntı Kelimelerin Yazılışı

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler

Yazımı En Çok Karıştırılan Sözcükler

 

Yazım Kuralları Test 1

Yazım Kuralları Test 2

Yazım Kuralları Test 3

Yazım Kuralları Test 4

Yazım Kuralları Test 5

Yazım Kuralları Test 6

Yazım Kuralları Test 7

Yazım Kuralları Test 8

Yazım Kuralları Test 9

Yazım Kuralları Test 10

 

Yazım Kuralları Konu Anlatımı


Noktalama İşaretleri Konu Anlatımı

 

Ana Sayfa

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder