Edebiyat Okulu: Ünlem İşareti ve Kullanıldığı Yerler

1. Şaşma, heyecan, sevinç, acı, korku, gibi duyguların yer aldığı söz, söz grupları veya cümlelerin sonuna konur. Bu sözlerin olduğu yerler vurgulanarak okunur.

Örnek

Ey Türk Gençliği!

Kazanmışım, anne kazanmışım!

Tüh, sınavı geçememişim!

Eyvah! Ne yer, ne yâr kaldı.

Aşk olsun!

Hay Allah, sizi çıkaramadım!

Burası ne kadar da güzel!

Hava ne kadar da sıcak!

Eyvah, Mustafa kalp krizi geçiriyor!

Bravo, çok güzel koştun!

Aman Allah'ım bu ne mutluluk!

Ah, baş ağrım yine tuttu!

Eh, bu sınavı da geçtim!

Yaşasın, babam gelmiş, babam!

Hayret, ne çabuk büyümüş!

Dikkat et, önüne araba çıkabilir!

2. Ünlem değeri taşıyan hitaplardan sonra konur.

Örnek

Ordular! ilk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri!

Ak tolgalı beylerbeyi haykırdı: İlerle! (Yahya Kemal Beyatlı)

Dur, yolcu! Bilmeden gelip bastığın

Bu toprak bir devrin battığı yerdir. (Necmettin Halil Onan)

Ey insanlar! Sözümü iyi dinleyiniz! Biliyorum, belki bu seneden sonra sizinle burada bir daha buluşamayacağım.

Ey müminler! Size iki emanet bırakıyorum, onlara sarılıp uydukça yolunuzu hiç şaşırmazsınız.

Müminler! Sözümü iyi dinleyiniz ve iyi belleyiniz.

Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konulabileceği gibi cümlenin sonuna da konabilir.

Arkadaş, biz bu yolda türküler tuttururken

Sana uğurlar olsun... Ayrılıyor yolumuz! (Faruk Nafiz Çamlıbel)

3. Ünlem işareti; küçümseme, alay etme ve kinaye amacıyla kullanıldığında parantez içine konur.

Örnek

Onun gibi zekiler şair (!) olabilirmiş.

İsteseymiş seçkin bir sanatkâr (!) olabilirmiş.

Ahmet, zeki (!) olduğunu her yerde haykırıyor.

Bir saat emek verdiği dersten yüksek not bekliyor (!)

Köyde onun ne kadar akıllı (!) olduğunu bilmeyen yoktur.

Bu okul süper yönetiliyor; musluklar dışında okulda her şey akıyor (!)

Eh bu hızla gidersek okula belki yarın sabah varırız (!)

Süper zekiler de yanılabilir ama aptallar asla yanılmaz (!)

İyi bir esnaf olduğu beşinci iflasından sonra anlaşıldı (!)

Not: Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konulabileceği gibi cümlenin sonuna da konulabilir. Her iki kullanım da doğru kabul edilmektedir.

Örnek

Eyvah! ne yer ne yâr kaldı.

Eyvah ne yer ne yâr kaldı!

Saygıdeğer arkadaşlar, iyi ki geldiniz!

Saygıdeğer arkadaşlar! İyi ki geldiniz.

Not: Ünlem işaretinden sonra üç nokta işareti (…) gelirse üç nokta yerine, iki nokta kullanılır.

Örnek

Nasıl da akşam oldu!... Nasıl da yavrucaklar sustu!... (yanlış)

Nasıl da akşam oldu!.. Nasıl da yavrucaklar sustu!.. (doğru)

Ünlem İşareti (!) ile İlgili Alıştırmalar

Aşağıda yer alan cümlelerde ünlem işaretinin konuş nedenini araştırınız.

Ey bu topraklar için toprağa düşmüş asker!