CÜMLE VURGUSU
Vurgu, bir cümlede konuşma veya okuma sırasında kelime veya kelime grubunun daha baskılı ve kuvvetli söylenmesidir. Türkçede cümle vurgusu fiil cümlelerinde yükleme en yakın sözcük veya sözcük grubu üzerinde; isim cümlelerinde ise ya yüklemin üstünde ya da yüklemle birlikte yüklemden önceki kavram üzerinde yer alır. Cümlede vurgulanan sözcük ya da sözcük grubunu bulmak için öncelikle cümlenin öğeleri bulunur. Öğeler, yükleme olan yakınlıklarına göre değerlenir.
1. Fiil
Cümlelerinde Vurgu
Yüklemi
fiil olan cümlelerde vurgu, yüklemden hemen önce yer alan sözcük ya da sözcük
grubu üzerindedir.
Örnek 1
Mustafa yarın otobüsle İstanbul'a gidecek. (yer vurgulanmış)
Örnek 2
İstanbul'a yarın Mustafa otobüsle gidecek. (vasıta
vurgulanmış)
Örnek 3
Mustafa otobüsle İstanbul'a yarın gidecek. (zaman vurgulanmış)
Örnek 4
Otobüsle İstanbul'a yarın Mustafa gidecek. (kişi
vurgulanmış)
2. İsim
Cümlelerinde Vurgu
Yüklemi isim soylu olan
sözcüklerde vurgu ya yüklemin üzerinde -ki genellikle bu şekildedir- ya da
yüklemle birlikte yüklemden önceki kavram üzerinde bulunur.
Örnek 1
Furkan
son zamanlarda derslerinde oldukça başarılıdır.
Yüklem
Yüklem, isim soylu bir
sözcük olduğundan vurgu, yüklemin hemen üzerindedir. Yani
"başarılıdır" sözcüğü vurgulanmıştır.
Örnek 2
Okulumuza son gelen öğretmen Mustafa'nın babasıydı.
Yüklem
Yukarıdaki cümlede vurgu yüklemin üzerindedir. Yüklemin isim
soylu olması buna neden olmuştur. Yüklem, bu cümlede bir sözcükten değil, bir
sözcük grubundan oluşmuştur.
Örnek 3
Öğretmenimizin en sevdiği öğrenciler çalışkan
ve dürüst öğrencilerdi.
Yüklem
Yukarıdaki cümle bir isim
cümlesidir. Cümlenin yüklemi bir sıfat tamlamasından oluşmuştur. İsim
cümlelerinde vurgu yüklemin üzerinde olduğundan yüklem vurgulanmıştır.
Örnek 4
Okulumuzun
en çalışkan öğrencisidir.
Yüklem
Yukarıdaki
cümlenin yüklemi isim soyludur. Yüklem, isim soylu sözcüklerden oluştuğu
için vurgu yüklem üzerindedir. Yüklem, belirtili isim tamlamasından
oluşmuştur.
Örnek 5
Sınıfa geç gelen kişi Tuba'ydı.
Yüklem
Yukarıdaki cümlede yüklem isim soyludur. Vurgu yüklemin
üzerindedir.
Örnek 6
Yüklem
Yukarıdaki
cümlenin yüklemi bir fiilimsiden oluşmuştur. Fiilimsiler, fiilden isim
yapım eki aldıklarından isim sayılırlar. Vurgu da yüklem üzerindedir.
Örnek 7
Bunu bize kazandıran sendin.
Yüklem
Yukarıdaki
cümlenin yüklemi isim soylu bir sözcük olan zamirden oluşmuştur. Vurgu, yüklem
üzerindedir.
Örnek 8
Hayat mücadele ve inançtır.
Yüklem
Yukarıdaki cümlede yüklem bir bağlaç grubundan
oluşmuştur.
Örnek 9
Her şey senin içindir.
Yüklem
Yüklem;
edat grubundan oluşmuştur. Edatlar da isim soylu sözcükler sayıldıklarından
vurgu, yüklem üzerindedir.
Örnek 10
Üzerindeki elbiselerin çoğu yırtık pırtıktı.
Yüklem
Soru
cümlelerinde vurgu, soru anlamını sağlayan sözcükte yer alır.
Örnek 1
Dün
akşam eve niçin geç kalmıştın? (zarf tümleci vurgulanmıştır)
Örnek 2
Bunu
sana kim aldı? (özne vurgulanmıştır)
Örnek 3
Bunu
bize nasıl yaptı? (zarf tümleci vurgulanmıştır)
Örnek 4
Mehmet'i
ziyarete ne zaman gidelim? (zarf tümleci vurgulanmıştır)
Örnek 5
Onları
en son dün nerede gördün? (dolaylı tümleç vurgulanmıştır)
Örnek 6
İstanbul'dan
dönerken bize ne almıştı? (nesne vurgulanmıştır)
Örnek 7
Telefonu
aldı benden, acaba kimi arayacak? (belirtili nesne vurgulanmıştır)
Not: "mi" soru
edatında vurgu soru ekinin bağlı olduğu sözcük veya sözcük grubundadır. Bu
sözcükler de "mi" ekinden önce gelir.
Örnek 1
Okula
her sabah sizi Ali mi bırakır? (özne vurgulanmıştır)
Örnek 2
Her
akşam önce yemek mi yemeliyiz? (belirtisiz nesne vurgulanmıştır)
Örnek 3
Çocuklar
sabahın bu saatinde okulda mı olurlar? (dolaylı tümleç
vurgulanmıştır)
Örnek 4
Onlar
size sürekli akşam vaktinde mi gelirler? (zarf tümleci
vurgulanmıştır)
Örnek 5
Bu
komik şeyleri anlatınca sınıftakiler güldü mü? (yüklem
vurgulanmıştır)
Örnek 6
Bu
saate uyandığına göre çocuğu mu emziriyor? (belirtili nesne
vurgulanmıştır)
Örnek 7
Beyaz
lale mi biter burada? (sıfat tamlaması vurgulanmıştır)
Örnek 8
Sınıfın
kapısı mı kırıldı olaydan sonra? (isim tamlaması vurgulanmıştır)
Örnek 9
Senin
için mi alacağız bunları? (edat grubu vurgulanmıştır.)
Not: "de" bağlacının
yer aldığı cümlelerde vurgu bağlaçtan önceki kelime veya kelime grubu
üzerindedir.
Örnek 1
Yarın
işimizi bitirdikten sonra okula da uğrayalım. (dolaylı tümleç
vurgulanmıştır)
Örnek 2
Planlanan
geziye Betül de gelsin. (özne vurgulanmıştır)
Örnek 3
Oraya
giderken yemek de yiyelim. (belirtisiz nesne vurgulanmıştır)
Örnek 4
Bize sabah da akşam da
uğrasın. (zarf tümleci vurgulanmıştır)
Örnek 5
Okulu da dersi
de çok seviyorum. (belirtili nesne vurgulanmıştır)
Örnek 6
Geldi de, gitti de.
(yüklem vurgulanmıştır)
Örnek 7
Kırmızı
gülü de gelirken al. (sıfat tamlaması vurgulanmıştır)
Örnek 8
Bahçemizin
elmaları da al al olmuş. (isim tamlaması vurgulanmıştır)
Örnek 9
Senin
için de her şeyi göze alırım. (edat grubu vurgulanmıştır)
4. Şart (Koşul) Cümlelerinde Vurgu
Şart
bildiren cümlelerde vurgu, şart kipindedir.
Örnek 1
Bu
hızla yürürsek muhtemelen onu yakalayacağız.
Yukarıdaki cümlede vurgu koşul ekinin olduğu sözcüktedir.
Örnek 2
Sürekli
kitap okursan her sınavda başarılı olursun.
Yukarıdaki cümlede vurgu koşul ekinin olduğu sözcüktedir.
Not: Devrik cümlelerde vurgu
aranmaz. Şayet aranırsa da ilgili cümle kurallı (düz) cümleye dönüştürüldükten
sonra aranır.
Örnek 1
Esra
alışamadı şehrin uğultulu kalabalığına.
Yukarıdaki cümle devrik bir fiil cümlesidir. Bu cümleyi
kurallı (düz) cümleye çevirdikten sonra vurguyu bulmalıyız. Cümle "Esra,
şehrin uğultulu kalabalığına alışamadı." şeklinde düz cümle şeklini alır.
Bu durumda da vurgu "şehrin uğultulu kalabalığına" kelime grubunun
üzerinde olur.
Ayrıca
bakınız
Cümle Vurgusu
eben
YanıtlaSil