Özlülük

Az sözle çok şey söylemeye özlülük denir. Atasözleri, deyimler ve özdeyişler özlü anlatıma en güzel örneklerdir. Bir atasözü hakkında sayfalarca yazı yazılabilir. Özlülük; söylenilecek birden fazla şeyin özeti demektir. "Sehl-i mümteni" tabiri ile de açıklanabilir. Kısacası söylenilmek isteneni kestirme yoldan dile getirmedir. 
 
Özlülük ile İlgili Açıklamalı Örnek Cümleler 

Örnek 1

Eserlerinde tereyağından kıl çeker gibi işlemiş düşüncelerini. 

Özlülük ifade eden cümlelerde özlü anlatıma sebep olan bir ipucu yer alır. Bütün anlam bu sözcük veya kelime grubunda olur. Cümlede konunun işleniş biçimi yani üslup ön plandadır. Bu cümlede de "tereyağından kıl çeker gibi" ifadesi anlatımın merkezidir. "Tereyağından kıl çeker gibi" ifadesi; "düşünceleri maharetli bir şekilde, ustaca işlemek" anlamına gelir. Herkesin anlayabileceği şekilde açık, anlaşılır ve kolay bir anlatımdan bahsedilmektedir.


Örnek 2

Rahmetli babam sürekli "aile" kavramına vurgu yapıp ağaç yaprağı ile gürler, derdi.

"Ağaç yaprağı ile gürler." sözü cümlede anlamın yoğunlaştığı yerdir. Burada özlülük mevzu bahistir. Bu söz; "İnsan ailesi ile bir bütün olup varlık gösterebilir. Bunlar olmazsa meyvesiz bir ağaç gibi kurur ve verimsiz olur." anlamını içerir.

Örnek 3

Önündeki engelleri bir bir hatırlattığımızda âşığa Bağdat sorulmaz, derdi.


Cümlede düşüncenin merkezini "Âşığa Bağdat sorulmaz." kısmı oluşturur. Burada özlülük söz konusudur. Öyle ki bu sözle; "Kişi bir şeyi elde etmek isterse ona zorluklar ağır gelmez." kastedilmektedir. 

Örnek 4

Nice Firavunlar geldi geçti cihan mülkünden unutmayalım ki deveden büyük fil vardır. 

"Deveden büyük fil vardır." cümlesi anlamın yoğunlaştığı yerdir. Burada özlülük söz konusudur. Bu ifade ile "Hiçbir insan sahip olduğu makam ve varlıkla övünmemeli, kimseyi hor görmemelidir. Ondan üstünü her zaman vardır." mesajı verilmek istenmiştir.

Örnek 5
 
Öğretmenimizin haykırırcasına zaman en büyük fırsattır, su akarken testiyi doldurmalı sözünü hiç unutmayacağım. 

"Su akarken testiyi doldurmalı." cümlede anlamın yoğunlaştığı yerdir. Bu ifadede özlülük söz konusudur. Az sözle çok şey söylemeye çalışılmıştır. "Su akarken testiyi doldurmalı." ifadesi ile "İnsan fırsatlardan zamanında yararlanmasını bilmelidir. Geliri bol olduğu zaman ilerisi için para biriktirmeli, mal mülk edinmelidir." denilmek istenmiştir.

Örnek 6

Toplumda başarılı, becerikli kişiler daha dikkatli olmalı çünkü meyveli ağacı taşlarlar.

"Meyveli ağacı taşlarlar." ifadesi düşüncenin özüdür. Bu sözle çok şey anlatılmak istenmiştir. Cümlede özlülük söz konusudur. "Meyveli ağacı taşlamak" sözüyle; "Toplum hayatında başarılı, bilgili, becerikli kimseler çoğunlukla kıskançlık uyandırırlar ve onlara saldıran çok olur." denilmek istenmiştir.

Örnek 7

Yetiştiği büyüdüğü çevreden uzaklaşıp tanınmaz biri olunca çevresinden ilgi görmemeye başladı çünkü taş yerinde ağırdır.

"Taş yerinde ağırdır." ifadesi cümlenin en önemli öğesi durumundadır. Az sözle çok şey anlatılmak istenildiğinden ifade biçiminde özlülük öne çıkmıştır. Bu ifade ile "Herkes yetiştiği çevrede, doğup büyüdüğü yerde kıymet kazanır, kadri bilinen biri haline gelir. Başka yerlerde sıradan biri gibi muamele görür." kastedilmektedir.

Örnek 8

Sürekli kötülükle amil olan adalet bekliyormuş, üzgünüm, rüzgâr eken, fırtına biçer.

"Rüzgâr eken, fırtına biçer." cümlede düşüncenin yoğunlaştığı yerdir. Az şeyle çok şey anlatılmak istendiğinden cümlede özlülük söz konusudur. Bununla "Etrafındakilere sürekli kötülük yapan kimseler sonunda mutlaka kötülüklerle karşı karşıya kalırlar." kastedilmektedir.

Aşağıdaki özlü sözleri inceleyiniz.

Bıçak yarası geçer dil yarası geçmez.

Tomurcuk derdinde olmayan ağaç, odundur. 

Ağaç ne kadar yüksek olursa olsun yaprakları yine de yere düşer.

Söyleyecek sözü olmayan yüksek sesle konuşur.

Gözü tanede olan kuşun ayağı tuzaktan kurtulmaz.

Adam oluncaya kadar dokuz fırın ekmek ister.

Horozu çok olan köyün sabahı geç olur.

Ayrıca bakınız

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder