Edebiyat Okulu: Sıralı Cümle Nedir? Örnekler

Aralarında noktalı virgül, virgül veya bağlaç bulunan bağımsız cümlelerden meydana gelen cümlelere denir. Sıralı cümleler, art arda sıralanmış cümlelerdir. Yargısı tamamlanmış en az iki cümle vardır. Kısacası cümlenin öğeleri bulunurken sıralı cümlelerin en az iki yüklemi vardır. Sıralı cümleler, Cümle+cümle şeklindedirler.

Örnek

Bahar geldi, kuşlar göç etmeye başladı.

Birinci cümle İkinci cümle

Cümlelerde iki yüklem dolayısıyla iki cümle söz konusudur. Birinci cümle "Bahar geldi."; ikincisi ise "Kuşlar göç etmeye başladı." cümlesidir.

Sıralı cümleler ikiye ayrılır:

a) Bağımsız Sıralı Cümle

Özneleri, tümleçleri, yüklemleri farklı olan yani öğe ortaklığı bulunmayan cümlelerdir. Cümleler arasında anlam ilgisi olmasına karşın hiçbir öğesi ortak olmayan cümlelere bağımsız sıralı cümle denir.

Örnek

Ali okula gitti, okulda kimse yoktu.

Ö. D.T. Y. D.T Ö. Y.

Aç at yol almaz, aç it av almaz.

Ö. Y. Ö. Y.

Alet işler, el övünür.

Ö. Y. Ö. Y.

Yukarıdaki üç sıralı cümlede de hiçbir öğe ortak değildir. Her üçünde de ikişer cümle bulunmaktadır. Cümleler arasında anlamsal bir bağ olduğu için cümleler sıralı cümledir. Hiçbir öğe de ortak olmadığından bağımsız sıralı cümledirler.

Aşağıdaki cümleler, öğe ortaklığı olmayan, sadece cümleler arasında anlam ilişkisi olduğu için bağımsız sıralı cümlelerdir.

Örnek

Arkanı güneşe çevirme, gölgen önüne düşer.

Çamların kozalakları düşüyor, kış yavaş yavaş geliyor.

Çirkefe taş atma, üstüne sıçrar.

Horoz ölür, gözü çöplükte kalır.

Sakla samanı, gelir zamanı.

Bu yıl bahar erken geldi, çiçekler hemen açtı.

Mustafa beni sinemaya götürdü, orada gönlümce eğlendim.

Hava çok soğuktu, her taraf buz olmuştu.

Danışan dağı aşmış, danışmayan yolu şaşmış.

Gülme komşuna, gelir başına.

İt ürür, kervan yürür.

Kel ölür sırma saçlı olur, kör ölür badem gözlü olur.

Sabır acıdır, meyvesi tatlıdır.

Su uyur, düşman uyumaz.

Yaza çıkardık danayı, beğenmez oldu anayı.

b) Bağımlı Sıralı Cümle

Öğelerinden en az birinin ortak olduğu cümlelerdir. Bağımlı sıralı cümlelerde özne, yüklem, tümleç ve nesnelerden biri veya birkaçı ortaktır.

Açıklamalı Örnekler

Acıkan doymam, susayan kanmam sanır.

Yukarıdaki cümlelerde yüklem ortak kullanılmıştır. "Sanır" çekimli fiili her iki cümlenin de ortak yüklemidir. Cümlede hem öğe hem de anlam ortaklığı söz konusudur. Bu sıralı cümleyi iki ayrı cümle olarak değerlendiğimizde:

Acıkan doymam sanır.

Susayan kanmam sanır.

Ayağını sıcak, başını serin tut.

Yukarıdaki cümlede hem özne hem de yüklem ortak kullanılmıştır. "Sen" gizli öznedir. Yine "tut" yüklemi ortak kullanılmıştır. Cümlede hem öğe hem de anlam ortaklığı söz konusudur. Sıralı cümleyi tam olarak yazdığımızda iki ayrı cümle ortaya çıkar:

Sen ayağını sıcak tut.

Sen başını serin tut.

Çok yeme, sıcak yeme, çiğ yeme.

Yukarıdaki cümlede özne ortak kullanılmıştır. Cümlede hem öğe ortaklığı hem de anlam ortaklığı söz konusudur. Yukarıdaki sıralı cümleden üç cümle çıkar. "Sen" gizli öznesi ortaktır. Sıralı cümleyi tam olarak yazdığımızda:

Sen çok yeme.

Sen sıcak yeme.

Sen çiğ yeme.

Her zaman derslerine zamanında çalışır, başarılı olur.

Cümle, bağımlı sıralı bir cümledir. Cümlede gizli özne (o) ile zarf tümleci ortaktır. Cümlede hem öğe ortaklığı hem de anlam ortaklığı söz konusudur. Bağımlı sıralı cümleyi tam olarak yazdığımızda:

O, her zaman derslerine zamanında çalışır.

O, her zaman başarılı olur.

Mustafa okulda derse girdi, dersi dinledi.

Cümle, bağımlı sıralı bir cümledir. Bağımlı sıralı cümlenin öznesi olan "Mustafa" ismi ortak kullanılmıştır. Yine "okulda" dolaylı tümleç görevindedir ve ortak kullanılmıştır. Cümlede hem öğe ortaklığı hem de anlam ortaklığı söz konusudur. Cümleleri tam olarak yazdığımızda:

Mustafa okulda derse girdi.

Mustafa okulda dersi dinledi.

Örnekler

O, eve; Esra okula gitti. (Yüklem ortaktır.)

Hasan evini boyadı, temizledi. (Özne ve nesne ortaktır.)

Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır. (Özne ortaktır.)

Bıçağı eline aldı, sonra cebine koydu. (Özne ve belirtili nesne ortaktır.)

İlk kez İstanbul'a gittim, hayran kaldım. (Özne ve dolaylı tümleç ortaktır.)

Kaymakam çalışkan öğretmenlere belge verdi, teşekkür etti. (Özne ve dolaylı tümleç ortaktır.)

Ayrıca bakınız

Anlamı Bakımından Cümleler

Olumlu Cümle