Edebiyat Okulu: Girişik Birleşik Cümle Nedir? Örnekler

İçerisinde fiilimsi bulunan cümlelere denir. Yan cümlecik fiilimsinin olduğu bölüm, temel cümlecik de yüklemin bulunduğu bölümdür. Bu cümlelerde yan cümlecik temel cümleciğin herhangi bir öğesi de olabilir bir parçası da.

Girişik birleşik cümlelerde yan cümlecik temel cümlenin öznesi, nesnesi, tümleci veya bir söz öbeği olur. Bir cümlede ne kadar fiilimsi varsa o cümlede o kadar yan cümlecik var demektir.

Açıklamalı Örnekler

Söyleyecek sözü olmayan yüksek sesle konuşur.

Yukarıdaki cümlede altı çizili bölüm yan cümleciktir. Bu kısmın yan cümlecik olmasını sağlayan da "-an" sıfat fiil ekidir. Yan cümlecik, cümlede "özne" görevindedir.

Yapmadığı tüm iyiliklere pişman olmuştu Mehmet.

Cümledeki altı çizili yer olan "yapmadığı tüm iyiliklere" söz grubu yan cümleciktir. Bunun yan cümlecik olmasını sağlayan da "-dık" sıfat-fiil ekidir. Yan cümlecik, cümlede "dolaylı tümleç" görevindedir.

Kaybedenler yalnızca vazgeçenlerdir.

Cümlede yan cümlecik olan yer "kaybedenler" sözüdür. Sözcük, sıfat-fiil eki almıştır. Yükleme sorulan sorudan yan cümleciğin "özne" görevinde olduğu anlaşılır.

Abdal ata binince bey oldum sanır.

Cümlede yan cümlecik altı çizili yer olan "Abdal ata binince" söz grubudur. Bunun yan cümlecik olmasını sağlayan da "-ince" zarf-fiil ekidir. Yan cümlecik cümlede "zarf tümleci" görevindedir.

Kardeşinin eve gelişini dört gözle bekliyordu.

Cümlede altı çizili yer cümlede "yan cümlecik" oluşturan söz grubudur. Bunun yan cümlecik olmasını sağlayan da "-iş" isim-fiil ekidir. Yan cümlecik, cümlede "belirtili nesne" görevindedir.

Yazmak, Mustafa için en önemli uğraştı.

Cümlede yer alan altı çizili sözcük yan cümleciktir. Sözcüğün yan cümlecik olmasını sağlayan da "-mak" isim fiil ekidir. Yan cümlecik cümlede "belirtisiz nesne" görevindedir.

Örnekler

Koyu yazılmış yerler yan cümlecik diğer yerler temel cümleciktir.

Araba devrilince yol gösteren çok olur. (yan cümlecik: zarf tümleci)

Arı, bal alacak çiçeği bilir. (yan cümlecik: belirtili nesne)

Ateş düştüğü yeri yakar. (yan cümlecik: belirtili nesne)

Ateş olmayan yerden duman çıkmaz. (yan cümlecik: dolaylı tümleç)

Başa gelen çekilir. (yan cümlecik: özne)

Bin ölçüp bir biçmeliyiz. (yan cümlecik: zarf tümleci)

Bir adamın adı çıkacağına canı çıksın. (yan cümlecik: zarf tümleci)

Bir elin verdiğini öbür elin görmesin. (yan cümlecik: belirtili nesne)

Bülbülün çektiği dil belâsıdır. (yan cümlecik: özne)

Canı yanan eşek attan yürük olur. (yan cümlecik: özne)

Çocuk doğmadan kaftan biçilmez. (yan cümlecik: zarf tümleci)

Çok bilen çok yanılır. (yan cümlecik: özne)

Denize düşen yılana sarılır. (yan cümlecik: özne)

Derdini söylemeyen derman bulamaz. (yan cümlecik: özne)

Deveyi yardan uçuran bir tutam ottur. (yan cümlecik: özne)

Doğmadık çocuğa don biçilmez. (yan cümlecik: dolaylı tümleç)

Dostun attığı taş baş yarmaz. (yan cümlecik: özne)

Eceli gelen köpek cami duvarına işer. (yan cümlecik: özne)

Eğilen baş kesilmez. (yan cümlecik: özne)

El atına binen tez iner. (yan cümlecik: özne)

Gülü seven dikenine katlanır. (yan cümlecik: özne)

Gün doğmadan neler doğar. (yan cümlecik: zarf tümleci)

Güneş girmeyen eve doktor girer. (yan cümlecik: dolaylı tümleç)

Göle su gelinceye kadar kurbağanın gözü patlar. (yan cümlecik: zarf tümleci)

Hamama giren terler. (yan cümlecik: özne)

Isıracak it dişini göstermez. (yan cümlecik: özne)

İşleyen demir ışıldar. (yan cümlecik: özne)

Kaçan balık büyük olur. (yan cümlecik: özne)

Kaz gelen yerden tavuk esirgenmez. (yan cümlecik: dolaylı tümleç)

Kedi uzanamadığı ciğere pis der. (yan cümlecik: dolaylı tümleç)

Körle yatan şaşı kalkar. (yan cümlecik: özne)

Kul azmayınca Hak yazmaz. (yan cümlecik: zarf tümleci)

Minareyi çalan kılıfını hazırlar. (yan cümlecik: özne)

Okumak duyguların en asilidir. (yan cümlecik: belirtisiz nesne)

Öpülecek el ısırılmaz. (yan cümlecik: özne)

Parayı veren düdüğü çalar. (yan cümlecik: özne)

Sabreden derviş, muradına ermiş. (yan cümlecik: özne)

Sakınılan göze çöp batar. (yan cümlecik: dolaylı tümleç)

Serçeden korkan darı ekmez. (yan cümlecik: özne)

Sona kalan dona kalır. (yan cümlecik: özne)

Tekkeyi bekleyen çorbayı içer. (yan cümlecik: özne)

Not: Bir cümlede ne kadar fiilimsi varsa o kadar yan cümle var demektir.

Örnek

Ağlayarak yürürken düşüp bacağını kırmış.

Yukarıdaki cümlede üç tane yan cümlecik vardır. "ağlayarak" zarf-fiili, "yürürken" zarf-fiili ve "düşüp" zarf-fiili yan cümlecik oluşturmuşlardır.

Gelen, gideni görmeden koşa koşa gitti.

Cümlede dört tane yan cümlecik yer almaktadır. Cümlede "gelen" sıfat-fiili, "giden" sıfat-fiili, "görmeden" zarf fiili ve "koşa koşa" zarf fiili yan cümlecik oluşturmuşlardır.

Gezmek, çalışanın en doğal hakkıdır.

Cümlede iki tane yan cümlecik vardır. "gezmek" isim-fiili ile "çalışan" sıfat-fiilleri yan cümlecik oluşturmuşlardır.

Ayrıca bakınız

Anlamı Bakımından Cümleler

Yüklemi Bakımından Cümleler

Fiil Cümlesi