Ünlülerin
düzlük–yuvarlaklık, darlık–genişlik bakımından uygunluğuna küçük ünlü
uyumu denir. Buna göre;
a. Türkçede düz ünlüleri (a, e, ı, i) düz ünlüler (a, e, ı, i) izler.
a. Türkçede düz ünlüleri (a, e, ı, i) düz ünlüler (a, e, ı, i) izler.
Örnek
Çelimsiz: e (düz), i (düz), i (düz)
Bilek: i
(düz), e (düz)
Patlıcan: a (düz), ı (düz), a (düz)
Bilimsel: i (düz), i (düz), e (düz)
Varlık: a
(düz), ı (düz)
Eşitlik: e
(düz), i (düz), i (düz)
Kayıkçı: a
(düz), ı (düz), ı (düz)
Gezinti: e
(düz), i (düz), i (düz)
Tanımak: a (düz), ı (düz), a (düz)
Isırmak: ı
(düz), ı (düz), a (düz)
İniltilerini: i
(düz), e (düz), i (düz) i (düz)
Seslenmek: e (düz), e (düz), e (düz)
Seyirci: e
(düz), i (düz), i (düz)
Sıcaklıklar: ı
(düz), a (düz), ı (düz), a (düz)
Anlaşmak: a
(düz), a (düz), a (düz)
Araştırma: a (düz), a (düz), ı (düz), a (düz)
b. Yuvarlak ünlüleri (o, ö, u, ü) ya düz-geniş (a, e) ya da dar-yuvarlak ünlüler (u, ü) izler. Kısacası yuvarlak sesli harflerden (o, ö, u, ü) sonra (o, ö, ı, i) sesleri gelemez.
b. Yuvarlak ünlüleri (o, ö, u, ü) ya düz-geniş (a, e) ya da dar-yuvarlak ünlüler (u, ü) izler. Kısacası yuvarlak sesli harflerden (o, ö, u, ü) sonra (o, ö, ı, i) sesleri gelemez.
Örnek
Doygunluk: o (yuvarlak), u (dar yuvarlak), u ( dar
yuvarlak)
Vurmak: u
(yuvarlak), a (düz geniş)
Yürek: ü
(yuvarlak), e (düz geniş)
Yorgunluk: o (yuvarlak), u (dar yuvarlak), u (
dar yuvarlak)
Yorum: o
(yuvarlak), u (dar yuvarlak)
Yoklamak:o (yuvarlak), a (düz geniş), a (düz
geniş)
Yumurta:u
(yuvarlak), u (dar yuvarlak), a (düz geniş)
Öğrenci:ö
(yuvarlak), e (düz geniş), i (düz dar)
Önlemek:ö
(yuvarlak), e (düz geniş), e (düz geniş)
Özlemek:ö
(yuvarlak), e (düz geniş), e (düz geniş)
Olaylar:o
(yuvarlak), a (düz geniş), a (düz geniş)
Ormanlık:o
(yuvarlak), a (düz geniş), ı (düz dar)
Uzunluk:u
(yuvarlak), u (dar yuvarlak), u (dar yuvarlak)
Üzüntüleri:ü
(yuvarlak), ü (dar yuvarlak), ü (dar yuvarlak), e (düz geniş), i (dar düz)
Ulaşım:u
(yuvarlak), a (düz geniş), ı (düz dar)
Ürünler:ü
(yuvarlak), ü (dar yuvarlak), e (düz geniş)
Çocuk:o
(yuvarlak), u (dar yuvarlak)
Boğulmak:o (yuvarlak), u (dar yuvarlak), a (düz
geniş)
Gözlüğü:ö
(yuvarlak), ü (dar yuvarlak), ü (dar yuvarlak)
Odun:o (yuvarlak), u (dar yuvarlak)
Orakçı:o
(yuvarlak), a (düz geniş),ı (düz dar)
Okunaklı:o (yuvarlak), u (dar yuvarlak), a (düz
geniş), ı (düz dar)
Kurnaz:u
(yuvarlak), a (düz geniş)
Gözlem:ö
(yuvarlak), e (düz geniş)
Yokluk:o
(yuvarlak), u (dar yuvarlak)
Söylenti:o
(yuvarlak), u (dar yuvarlak)
Soygun:o
(yuvarlak), u (dar yuvarlak)
Süzülmek:ü (yuvarlak), ü (dar yuvarlak), e (düz
geniş)
Küçük Ünlü Uyumu ile İlgili Bazı Kurallar
1. Küçük ünlü uyumunda heceler bir önceki heceye göre değerlendirilir. Yani 1. ünlü ile 2. ünlü; 2. ünlü ile 3. ünlü; 3. ünlü ile 4. ünlü vb. ünlüler arasındaki uyuma bakılır.
Örnek 1
Küçük Ünlü Uyumu ile İlgili Bazı Kurallar
1. Küçük ünlü uyumunda heceler bir önceki heceye göre değerlendirilir. Yani 1. ünlü ile 2. ünlü; 2. ünlü ile 3. ünlü; 3. ünlü ile 4. ünlü vb. ünlüler arasındaki uyuma bakılır.
Örnek 1
Doğallık
"Doğallık" sözcüğünde, "yuvarlak"tan sonra "düz-geniş", "düz-geniş"ten sonra "düz-dar" ünlü gelmiştir. Bu sözcük küçük ünlü uyumuna uyar.
Örnek 2
"Doğallık" sözcüğünde, "yuvarlak"tan sonra "düz-geniş", "düz-geniş"ten sonra "düz-dar" ünlü gelmiştir. Bu sözcük küçük ünlü uyumuna uyar.
Örnek 2
Buralarda
"Buralarda" sözcüğünde, "yuvarlak" ünlüden (o) sonra "düz geniş" ünlü (a), "düz geniş" ünlüden sonra yine "düz geniş" ünlü gelmiştir.
2. Küçük ünlü uyumuna aykırılık gösteren sözcükler büyük bir olasılıkla Türkçe değildir.
"Buralarda" sözcüğünde, "yuvarlak" ünlüden (o) sonra "düz geniş" ünlü (a), "düz geniş" ünlüden sonra yine "düz geniş" ünlü gelmiştir.
2. Küçük ünlü uyumuna aykırılık gösteren sözcükler büyük bir olasılıkla Türkçe değildir.
Örnek
Mazot, nefroloji, şoför, avuç, yağmur,
çamur, kabuk, sabuk…
3. Alıntı yani yabancı dillerden dilimize geçmiş
yabancı sözcüklerde küçük ünlü uyumu aranmaz.
Örnek
Örnek
Alkol, kabul, nezir, mazmun, münafık, mümin, radyo,
daktilo, bandrol, doktor, munis, müzik, vasıf, aktör, profesör, vakur...
4. "o, ö" sesleri Türkçe kelimelerde sadece ilk hecede bulunabilir.
Bu sesler başka hecelerde yer alırsa orada küçük ünlü uyumu yoktur, demektir.
Örnek
Mazot, ozon, motor, salon, baron, bidon, şoför…
Mazot, ozon, motor, salon, baron, bidon, şoför…
5. "-ki" aitlik eki sadece birkaç örnekte küçük ünlü uyumuna uyar.
Örnek
Bugünkü
Dünkü
6. Şimdiki zaman kip eki olan "-yor" eki küçük ünlü uyumunu
bozar.
Örnek
Ağlıyor
İzliyor
Bekliyor
Gelmiyor
Not: Türkçe olduğu halde küçük ünlü uyumuna uymayan sözcükler
de vardır.
Örnek
Kabuk
Kavun
Kavuşmak
Savurmak
Ayrıca bakınız
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder