Ses
Bilgisi
Ses, dilin en küçük birimi olarak kabul edilir. Sesler, şekle dönüştüklerinde harf ismini alır. Ciğerlerden gelen havanın ses yolunda titreşiminin kulağın duyabildiği derecesine ses denir.
Ses, dilin en küçük birimidir. Konuşmamıza yarayan sesler, birer şekille gösterilir. Bu şekillere Türkçede harf denir. Türkçede ünlü (sesli) ve ünsüz (sessiz) olmak üzere 29 harf vardır. Bunların 8 tanesi ünlü, 21 tanesi de ünsüzdür
Türkçede sesler, temelde ikiye ayrılır:
A. Ünlüler (Sesliler)
B. Ünsüzler (Sessizler)
olmak üzere ikiye ayrılır.
A. Ünlüler (Sesliler)
Ünlüler, ses yolunda herhangi bir engele uğramadan çıkan harflerdir. Türkçede 8 ünlü harf bulunmaktadır: a, e, ı, i, o, ö, u, ü
Ünlülerin Özellik Tablosu
Ses, dilin en küçük birimi olarak kabul edilir. Sesler, şekle dönüştüklerinde harf ismini alır. Ciğerlerden gelen havanın ses yolunda titreşiminin kulağın duyabildiği derecesine ses denir.
Ses, dilin en küçük birimidir. Konuşmamıza yarayan sesler, birer şekille gösterilir. Bu şekillere Türkçede harf denir. Türkçede ünlü (sesli) ve ünsüz (sessiz) olmak üzere 29 harf vardır. Bunların 8 tanesi ünlü, 21 tanesi de ünsüzdür
Türkçede sesler, temelde ikiye ayrılır:
A. Ünlüler (Sesliler)
B. Ünsüzler (Sessizler)
olmak üzere ikiye ayrılır.
A. Ünlüler (Sesliler)
Ünlüler, ses yolunda herhangi bir engele uğramadan çıkan harflerdir. Türkçede 8 ünlü harf bulunmaktadır: a, e, ı, i, o, ö, u, ü
Ünlülerin Özellik Tablosu
|
Düz |
Yuvarlak |
|||
|
Geniş |
Dar |
Geniş |
Dar |
|
|
Kalın |
A |
I |
o |
u |
|
İnce |
E |
İ |
ö |
ü |
ÜNLÜLERİN SINIFLANDIRILMASI
Türkçede ünlüler söyleniş sırasında dilin, çenenin ve dudakların aldığı şekle göre sınıflandırılır.
Dilin Durumuna Göre Ünlüler: Dilin durumuna göre ünlüler kalın ve ince ünlüler olmak üzere iki grupta incelenir.
Kalın
ünlüler: a, ı, o, u
İnce ünlüler: e, i, ö, ü
Alt Çenenin Durumuna Göre Ünlüler: Alt çenenin durumuna göre ünlüler geniş ve dar ünlüler olmak üzere iki grupta incelenir.
İnce ünlüler: e, i, ö, ü
Alt Çenenin Durumuna Göre Ünlüler: Alt çenenin durumuna göre ünlüler geniş ve dar ünlüler olmak üzere iki grupta incelenir.
Geniş
ünlüler: a, e, o, ö
Dar ünlüler: ı, i, u, ü
Dar ünlüler: ı, i, u, ü
Dudakların Durumuna Göre
Ünlüler: Dudakların durumuna göre ünlüler düz ve yuvarlak ünlüler
olmak üzere iki grupta incelenir.
Düz
ünlüler: a, e, ı, i
Yuvarlak ünlüler: o, ö, u, ü
ÜNSÜZLERİN SINIFLANDIRILMASI
Yuvarlak ünlüler: o, ö, u, ü
ÜNSÜZLERİN SINIFLANDIRILMASI
Ünsüzler;
Ağız boşluğunda boğumlandığı yere
(çıkak) göre, sürekli söylenip söylenemediğine göre ve yumuşak (ötümlü) ve sert (ötümsüz)
oluşlarına göre sınıflandırılır.
A. Boğumlanmalarına (Çıkak) Göre Ünsüzler:
Dudak ünsüzleri: Dudakların birbirine dokunmasıyla ortaya çıkar: b, m, p
A. Boğumlanmalarına (Çıkak) Göre Ünsüzler:
Dudak ünsüzleri: Dudakların birbirine dokunmasıyla ortaya çıkar: b, m, p
Diş-dudak ünsüzleri: Üst dişlerin alt dudağa dokunmasıyla ortaya çıkar: f, v
Diş ünsüzleri: Dil ucunun üst dişlere yaklaşmasıyla ya da dokunmasıyla ortaya çıkan ünsüzlerdir: c, ç, d, j, l, n, r, s, ş, t, z
Damak ünsüzleri: Dilin orta kısmının ön damağa ya da dil kökünün art damağa yaklaşmasıyla ortaya çıkan ünsüzlerdir: g, ğ, k, y
Gırtlak ünsüzleri: Bu ses, ciğerlerden gelen havanın ses tellerine çarpmasından ve ağızda hiçbir engele uğramadan çıkmasıyla oluşur. Türkçede gırtlak ünsüzü sadece "h" sesidir.
B. Sürekli Söylenip Söylenmemesine Göre Ünsüzler:
Ünsüz
harflerin söylenirken ses yolunun kapanmasına veya sürekli açık olmasına göre
sınıflandırılmasıdır. Ünsüzler söylenirken ses yolu kapanırsa süreksiz, sürekli
açık kalırsa sürekli ünsüzler ismini alır. Bu özelliğine göre ünsüzler ikiye
ayrılır:
Sürekli ünsüzler: f, ğ, h, j, l, m, n, r, s, ş, v, y, z
Sürekli ünsüzler: f, ğ, h, j, l, m, n, r, s, ş, v, y, z
Süreksiz ünsüzler: b,
c, ç, d, g, k, p, t
C. Yumuşak ve Sert Oluşlarına Göre Ünsüzler:
C. Yumuşak ve Sert Oluşlarına Göre Ünsüzler:
Ünsüzler
ses tellerinde titreşime uğrayıp uğramadığına göre yumuşak (tonlu) ve sert
(tonsuz) ünsüzler olmak üzere ikiye ayrılır.
Yumuşak ünsüzler: Ses
tellerinin titreşmesiyle oluşan ünsüzlerdir: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v,
y, z
Sert ünsüzler: Ses telleri titreşmeden oluşan
ünsüzlerdir: ç, f, h, k, p, s, ş, t
Türkçenin Ses Bilgisi Özellikleri
1. Türkçe sözcüklerde "f, h, j" sesleri yer almaz. Yansıma olan sözcükler bu kuralın dışındadır.
Türkçenin Ses Bilgisi Özellikleri
1. Türkçe sözcüklerde "f, h, j" sesleri yer almaz. Yansıma olan sözcükler bu kuralın dışındadır.
Örnek
Fakir, fukara, hasım, joker, jilet, jet,
baraj, garaj, ajan…
Uyarı: "f" ve "h" sesleri sadece ünlemlerde ve taklidi seslerde yer alır.
Uyarı: "f" ve "h" sesleri sadece ünlemlerde ve taklidi seslerde yer alır.
Örnek
fısıltı, hışırtı…
2. Türkçe sözcüklerin ilk heceden sonraki hecelerinde "o" ve "ö" sesleri yer almaz.
2. Türkçe sözcüklerin ilk heceden sonraki hecelerinde "o" ve "ö" sesleri yer almaz.
Örnek
Horoz, mazot, balon, koro, sigorta…
3. Türkçede sözcüklerin sonunda b, c, d, g ünsüzleri yer almaz.
3. Türkçede sözcüklerin sonunda b, c, d, g ünsüzleri yer almaz.
Örnek
Mekteb, hesab...
4. Türkçe sözcüklerin başında c, ğ, l, m, n, r, v, z sesleri bulunmaz. Yansıma sözcüklerde yer alabilir.
4. Türkçe sözcüklerin başında c, ğ, l, m, n, r, v, z sesleri bulunmaz. Yansıma sözcüklerde yer alabilir.
Örnek
Cesim, cam, cin, cennet, cilve, ğark, lazım, masa, medeni, miras, müzik,
makine, meyve,
mektup, naylon, naz, nadir, nasihat, nimet, nur, nazil, lale, limon, lojman, lüks, renk, vesile, zengin, radyo, roket, rüya, resim, rıza, zaman, zafer, zinde…
Uyarı: cik cik, mışıl mışıl, miyav, vızır vızır gibi sözcük ya da söz grupları Türkçedir.
5. Türkçe sözcüklerin sonuna gelen "p, ç, t, k" ünsüzleri iki ünlü arasında kalınca yumuşar.
mektup, naylon, naz, nadir, nasihat, nimet, nur, nazil, lale, limon, lojman, lüks, renk, vesile, zengin, radyo, roket, rüya, resim, rıza, zaman, zafer, zinde…
Uyarı: cik cik, mışıl mışıl, miyav, vızır vızır gibi sözcük ya da söz grupları Türkçedir.
5. Türkçe sözcüklerin sonuna gelen "p, ç, t, k" ünsüzleri iki ünlü arasında kalınca yumuşar.
Örnek
Tarak: tarağı
Kitap: kitabı
Ağaç: ağacı
Patik: patiği
6. Türkçe sözcüklerde başta birden fazla ünsüz yan yana gelmez.
6. Türkçe sözcüklerde başta birden fazla ünsüz yan yana gelmez.
Örnek
Kral, plan, spor, plak, stres, grup, tren…
7. Türkçe sözcüklerde aynı hecede iki ünlü ses yan yana gelmez. Yani Türkçede birincil ikiz ünlü (diftong) kuralı yer almaz.
7. Türkçe sözcüklerde aynı hecede iki ünlü ses yan yana gelmez. Yani Türkçede birincil ikiz ünlü (diftong) kuralı yer almaz.
Örnek
Saat, realizm, kauçuk, kuaför, ziraat…
8. Türkçede kelimenin kökeninde çift ünsüz bulunmaz.
8. Türkçede kelimenin kökeninde çift ünsüz bulunmaz.
Örnek
Hakkı, sarraf, hassa, millet, dikkat, teşekkür, cennet, bakkal, ümmet…
9. Türkçe sözcüklerde çift ünsüz harflere sadece eklerin birleştiği yerlerde rastlanılır.
9. Türkçe sözcüklerde çift ünsüz harflere sadece eklerin birleştiği yerlerde rastlanılır.
Örnek
Sessiz, kolluk, yuttum gibi.
10. Türkçe sözcüklerin sonlarında belirli bazı çift ünsüzler yer alır.
10. Türkçe sözcüklerin sonlarında belirli bazı çift ünsüzler yer alır.
Örnek
nç, nk, nt: sevinç, ilginç, denk, ant…
lç, lk, lp, lt: ölç-, kalk-, yücelt-, alt, alp,
kulp…
rç, rk, rp, rt, rs: Türk, sürç-, sark-, sarp, pars, art,
kurt, ört-…
st, şt: ast, üst, pist, hoşt...
11. Türkçe kökenli sözcüklerde birincil uzun ünlü bulunmaz. İçinde birincil uzun ünlü yer alan bütün sözcükler yabancı kökenlidir
11. Türkçe kökenli sözcüklerde birincil uzun ünlü bulunmaz. İçinde birincil uzun ünlü yer alan bütün sözcükler yabancı kökenlidir
Örnek
âlem, millî...
12. Küçük ünlü uyumuna uymayan sözcükler Türkçe değildir.
Örnek
12. Küçük ünlü uyumuna uymayan sözcükler Türkçe değildir.
Örnek
Horoz, fotoğraf, biyolog, kitap…
13. Büyük ünlü uyumuna uymayan sözcükler Türkçe değildir.
Örnek
Dünya, sani, zamir, saniye, kaim, saik…
14. Q, x, w harfleri Türkiye Türkçesinde yer almaz.
DİL BİLGİSİNİN BÖLÜMLERİ
Bir dili, her açıdan inceleyen bunların kurallarını belirleyen bilim dalına dil bilgisi ya da gramer denir. Çok geniş bir araştırma alanı olan dil bilgisi kendi içerisinde bölümlere ayrılır. Dil bilgisinin başlıca bölümleri şunlardır:
Ses bilgisi (fonetik): Dilin seslerini ve bu sesler arasındaki ilgileri, ses olaylarını inceler.
Yapı bilgisi (morfoloji): Sözcük ve sözcük çeşitlerinin köklerini, eklerini, bunların yapı ve görevlerini inceler.
Cümle bilgisi (sentaks): Sözcüklerin birbirleriyle olan ilgilerini ve cümleleri inceler.
Anlam bilgisi (semantik): Sözcük ve kelime gruplarının anlamlarını ayrıca dildeki anlam olaylarını inceleyen bilim dalıdır.
Köken bilgisi (etimoloji): Kelimelerin kaynağını, kelimelerin hangi dilden alındığını inceler.
14. Q, x, w harfleri Türkiye Türkçesinde yer almaz.
DİL BİLGİSİNİN BÖLÜMLERİ
Bir dili, her açıdan inceleyen bunların kurallarını belirleyen bilim dalına dil bilgisi ya da gramer denir. Çok geniş bir araştırma alanı olan dil bilgisi kendi içerisinde bölümlere ayrılır. Dil bilgisinin başlıca bölümleri şunlardır:
Ses bilgisi (fonetik): Dilin seslerini ve bu sesler arasındaki ilgileri, ses olaylarını inceler.
Yapı bilgisi (morfoloji): Sözcük ve sözcük çeşitlerinin köklerini, eklerini, bunların yapı ve görevlerini inceler.
Cümle bilgisi (sentaks): Sözcüklerin birbirleriyle olan ilgilerini ve cümleleri inceler.
Anlam bilgisi (semantik): Sözcük ve kelime gruplarının anlamlarını ayrıca dildeki anlam olaylarını inceleyen bilim dalıdır.
Köken bilgisi (etimoloji): Kelimelerin kaynağını, kelimelerin hangi dilden alındığını inceler.
Ayrıca
bakınız
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder