SES
BİLGİSİ VE SESLERİN ÖZELLİKLERİ
Türkçede sesler, temelde ikiye ayrılır:
1. Sürekli
ünsüzler: f, ğ, h, j, l, m, n, r, s, ş, v, y, z
1. Yumuşak ünsüzler: Ses tellerinin titreşmesiyle oluşan ünsüzlerdir: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
Örnek
Örnek
fısıltı, hışırtı…
Örnek
Horoz, mazot, balon, koro, sigorta…
Örnek
Mekteb, hesab...
Örnek
Cesim, cam, cin, cennet, cilve, ğark, lazım, masa, medeni, miras, müzik, makine, meyve,
mektup, naylon, naz, nadir, nasihat, nimet, nur, nazil, lale, limon, lojman, lüks, renk, vesile, zengin, radyo, roket, rüya, resim, rıza, zaman, zafer, zinde…
Örnek
Tarak: tarağı
Örnek
Kral, plan, spor, plak, stres, grup, tren…
Örnek
Saat, realizm, kauçuk, kuaför, ziraat…
Örnek
Hakkı, sarraf, hassa, millet, dikkat, teşekkür, cennet, bakkal, ümmet…
Örnek
Sessiz, kolluk, yuttum gibi.
Örnek
Örnek
âlem, millî...
Horoz, fotoğraf, biyolog, kitap…
13. Büyük ünlü uyumuna uymayan sözcükler Türkçe değildir.
Örnek
Dünya, sani, zamir, saniye, kaim, saik…
SES BİLGİSİ
Ses bilgisi ve seslerin özelliklerine geçmeden evvel "ses"in tanımını yapmak gerekir. Ses, dilin en küçük birimi olarak kabul edilmektedir. Sesler,
şekle dönüştüklerinde harf ismini alır. Ciğerlerden gelen havanın ses yolunda
titreşiminin kulağın duyabildiği derecesine ses denir. Ses, dilin en küçük
birimidir. Konuşmamıza yarayan sesler, birer şekille gösterilir. Bu şekillere
Türkçede harf denir. Türkçede ünlü (sesli) ve ünsüz (sessiz) olmak üzere 29 harf vardır.
Bunların 8 tanesi ünlü, 21 tanesi de ünsüzdür
Türkçede sesler, temelde ikiye ayrılır:
A. Ünlüler (Sesliler)
B. Ünsüzler (Sessizler)
olmak üzere ikiye ayrılırlar.
A. Ünlüler (Sesliler)
Ünlüler, ses yolunda herhangi bir engele uğramadan çıkan
harflerdir. Türkçede 8 ünlü harf bulunmaktadır: a, e, ı, i, o, ö, u, ü
Ünlülerin Özellik Tablosu
Düz
|
Yuvarlak
|
|||
Geniş
|
Dar
|
Geniş
|
Dar
|
|
Kalın
|
A
|
I
|
o
|
u
|
İnce
|
E
|
İ
|
ö
|
ü
|
ÜNLÜLERİN
SINIFLANDIRILMASI
Türkçede ünlüler söyleniş sırasında dilin, çenenin ve dudakların
aldığı şekle göre sınıflandırılır.
a. Dilin Durumuna
Göre Ünlüler: Dilin durumuna göre ünlüler kalın ve ince ünlüler olmak üzere iki
grupta incelenir.
Kalın ünlüler: a, ı, o, u
İnce ünlüler: e, i, ö, ü
b. Alt Çenenin
Durumuna Göre Ünlüler: Alt çenenin durumuna göre ünlüler geniş ve dar ünlüler
olmak üzere iki grupta incelenir.
Geniş ünlüler: a, e, o, ö
Dar ünlüler: ı, i, u, ü
c.
Dudakların Durumuna Göre Ünlüler: Dudakların durumuna göre
ünlüler düz ve yuvarlak ünlüler olmak üzere iki grupta incelenir.
Düz ünlüler: a, e, ı, i
Yuvarlak ünlüler: o, ö, u, ü
ÜNSÜZLERİN
SINIFLANDIRILMASI
Ünsüzler;
a. Ağız
boşluğunda boğumlandığı yere (çıkak) göre,
b. Sürekli
söylenip söylenemediğine göre,
c. Yumuşak
(ötümlü) ve sert (ötümsüz) oluşlarına göre sınıflandırılır.
a.
Boğumlanmalarına (Çıkak) Göre Ünsüzler:
1. Dudak
ünsüzleri: Dudakların birbirine dokunmasıyla ortaya çıkarlar: b, m, p
2. Diş-dudak
ünsüzleri: Üst dişlerin alt dudağa dokunmasıyla ortaya çıkarlar: f, v
3. Diş
ünsüzleri: Dil ucunun üst dişlere yaklaşmasıyla ya da dokunmasıyla ortaya çıkan
ünsüzlerdir: c, ç, d, j, l, n, r, s, ş, t, z
4. Damak
ünsüzleri: Dilin orta kısmının ön damağa ya da dil kökünün art damağa
yaklaşmasıyla ortaya çıkan ünsüzlerdir: g, ğ, k, y
5. Gırtlak
ünsüzleri: Bu ses, ciğerlerden gelen havanın ses tellerine çarpmasından ve
ağızda hiçbir engele uğramadan çıkmasıyla oluşur. Türkçede gırtlak ünsüzü
sadece "h" sesidir.
b. Sürekli
Söylenip Söylenmemesine Göre Ünsüzler:
Ünsüz harflerin söylenirken ses yolunun kapanmasına veya sürekli açık
olmasına göre sınıflandırılmasıdır. Ünsüzler söylenirken ses yolu kapanıyorsa
süreksiz, sürekli açık kalıyorsa sürekli ünsüzler ismini alır. Bu özelliğine
göre ünsüzler ikiye ayrılır:
2. Süreksiz
ünsüzler: b, c, ç, d, g, k, p, t
c. Yumuşak
ve Sert Oluşlarına Göre Ünsüzler:
Ünsüzler ses tellerinde titreşime uğrayıp uğramadığına göre
yumuşak (tonlu) ve sert (tonsuz) olmak üzere ikiye ayrılır.
1. Yumuşak ünsüzler: Ses tellerinin titreşmesiyle oluşan ünsüzlerdir: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
2. Sert ünsüzler: Ses
telleri titreşmeden oluşan ünsüzlerdir: ç, f, h, k, p, s, ş, t
Türkçenin
Ses Bilgisi Özellikleri
1. Türkçe sözcüklerde
"f, h, j" sesleri yer almaz. Yansıma olan sözcükler bu kuralın
dışındadır.
Örnek
Fakir,
fukara, hasım, joker, jilet, jet, baraj, garaj, ajan…
Uyarı:
"f" ve "h" sesleri sadece ünlemlerde ve taklidi seslerde yer alır.
Örnek
fısıltı, hışırtı…
2. Türkçe sözcüklerde ilk heceden sonraki hecelerde "o" ve "ö" sesleri
yer almaz.
Örnek
Horoz, mazot, balon, koro, sigorta…
3. Türkçede sözcüklerin
sonunda b, c, d, g ünsüzleri yer almaz.
Örnek
Mekteb, hesab...
4. Türkçe sözcüklerin
başında c, ğ, l, m, n, r, v, z sesleri bulunmaz. Yansıma sözcüklerde yer
alabilir.
Örnek
Cesim, cam, cin, cennet, cilve, ğark, lazım, masa, medeni, miras, müzik, makine, meyve,
mektup, naylon, naz, nadir, nasihat, nimet, nur, nazil, lale, limon, lojman, lüks, renk, vesile, zengin, radyo, roket, rüya, resim, rıza, zaman, zafer, zinde…
Uyarı: cik cik, mışıl mışıl,
miyav, vızır vızır gibi sözcük ya da söz grupları Türkçedir.
5. Türkçe sözcüklerin
sonuna gelen "p, ç, t, k" ünsüzleri iki ünlü arasında kalınca yumuşar.
Örnek
Tarak: tarağı
Kitap:
kitabı
Ağaç:
ağacı
Patik:
patiği
6. Türkçe sözcüklerde
başta birden fazla ünsüz yan yana gelmez.
Örnek
Kral, plan, spor, plak, stres, grup, tren…
7. Türkçe sözcüklerde
aynı hecede iki ünlü ses yan yana gelmez. Yani Türkçede birincil ikiz ünlü (diftong) kuralı yer almaz.
Örnek
Saat, realizm, kauçuk, kuaför, ziraat…
8. Türkçede kelimenin
kökeninde çift ünsüz bulunmaz.
Örnek
Hakkı, sarraf, hassa, millet, dikkat, teşekkür, cennet, bakkal, ümmet…
9. Türkçe sözcüklerde çift
ünsüz harflere sadece eklerin birleştiği yerlerde rastlanılır.
Örnek
Sessiz, kolluk, yuttum gibi.
10. Türkçe sözcüklerin
sonlarında belirli bazı çift ünsüzler yer alır.
Örnek
nç,
nk, nt: sevinç, ilginç, denk, ant…
lç,
lk, lp, lt: ölç-, kalk-, yücelt-, alt, alp, kulp…
rç,
rk, rp, rt, rs: Türk, sürç-, sark-, sarp, pars, art, kurt, ört-…
st,
şt: ast, üst, pist, hoşt...
11. Türkçe kökenli sözcüklerde birincil uzun ünlü bulunmaz. İçinde birincil uzun ünlü yer alan bütün
sözcükler yabancı kökenlidir
Örnek
âlem, millî...
12. Küçük ünlü uyumuna uymayan sözcükler Türkçe değildir.
Örnek
Horoz, fotoğraf, biyolog, kitap…
13. Büyük ünlü uyumuna uymayan sözcükler Türkçe değildir.
Örnek
Dünya, sani, zamir, saniye, kaim, saik…
14. Q,
x, w harfleri Türkiye Türkçesinde yer almaz.
DİL BİLGİSİNİN BÖLÜMLERİ
Bir dili, her açıdan
inceleyen, bunların kurallarını belirleyen bilim dalına dil bilgisi ya da gramer
denir. Çok geniş bir araştırma alanı olan dil bilgisi kendi içerisinde
bölümlere ayrılır. Dil bilgisinin başlıca bölümleri şunlardır:
Ses bilgisi (fonetik): Dilin seslerini ve bu sesler arasındaki
ilgileri, ses olaylarını inceler.
Yapı bilgisi (morfoloji): Sözcük ve sözcük çeşitlerinin
köklerini, eklerini, bunların yapı ve görevlerini inceler.
Cümle bilgisi (sentaks): Sözcüklerin
birbirleriyle olan ilgilerini ve cümleleri inceler.
Anlam bilgisi (semantik): Sözcük ve kelime
gruplarının anlamlarını ayrıca dildeki anlam olaylarını inceleyen bilim
dalıdır.
Köken bilgisi (etimoloji):
Kelimelerin
kaynağını, kelimelerin hangi dilden alındığını inceler.
Ayrıca bakınız
Ses
Bilgisi ve Seslerin Özellikleri
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder