Kaynaştırma Ünsüzleri (Koruyucu Ünsüzler)

Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelemediğinden ünlüyle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde sözcükle ek arasına "y, ş, s, n" ünsüzlerinden biri girer. Sözcük, kök veya gövde şeklinde olabilir. Bunlara kaynaştırma ünsüzleri denir. "Yaşasın" sözcüğünün ünsüzleri olarak da formüle edilir. Türkiye Türkçesi dışında da kullanılan kaynaştırma ünsüzleri "-y, -n" ünsüzleridir.
 
Başlıca Kaynaştırma Ünsüzleri Şunlardır:
 
1. "y" kaynaştırma ünsüzü: Türkçenin asli yardımcı ünsüzü olup hem isim hem de fiil çekiminde kullanılan bir sestir. "y" kaynaştırma ünsüzü çeşitli şekillerde karşımıza çıkar.
 
a. İsim çekimlerinde kullanılır. ("y" kaynaştırma ünsüzü)

Örnek

Baba-y-a karşı çıkılmaz.

Araba-y-a her zaman ihtiyaç duyulur.

Masa-y-a oturduğun zaman masanın hakkını vereceksin.

Olta-y-ı suya her attığında balık gelmez.

Soba-y-ı soğuk havalarda hep yakmalıyız.

Anne-y-e saygı gelenektendir.
 
b. Fiil çekimlerinde kullanılır. ("y" kaynaştırma ünsüzü)

Örnek
 
Muhasebeci bunları deftere işle-y-ecek.
 
c. Fiilimsi eklerinden önce kullanılır. ("y" kaynaştırma ünsüzü)

Örnek

Ağla-y-an bebek bir an sustu.

Bütün bunları dinle-y-en kişilerden ses seda çıkmadı.

Oku-y-arak öğrendi.

Yürü-y-üş kalbi zinde tutar.

Oku-y-unca çok şey öğrendim.

Maçı izle-y-işi bir hayli ilginçti.
 
d. Fiillerde kök, gövdeye gelen yapım ekleri arasında kullanılır. ("y" kaynaştırma ünsüzü)

Örnek

Oku-y-ucu her zaman özgünlük arar okuduklarında.

Bağla-y-ıcı sözler söylemek istemiyordu.
 
2. "ş" kaynaştırma ünsüzü: Üleştirme sayı sıfatlarında üleştirme ifade eden sözcük ile "-ar, -er" ekleri arasında kullanılır.

Örnek

Altı–ş–ar elma (üleştirme ekinden önce)

İki-ş-er kalem (üleştirme ekinden önce)

Yedi-ş-er sıra (üleştirme ekinden önce)

Yirmi-ş-er defter (üleştirme ekinden önce)
 
3. "s" kaynaştırma ünsüzü: Üçüncü tekil şahıs iyelik ekinden önce kullanılır. İsim tamlamalarının tamlanan unsurunda yer alır.

Örnek

Onun dede-s-i (iyelik ekinden önce)

Kuşların ada-s-ı (iyelik ekinden önce)

Yemeğin koku-s-u (iyelik ekinden önce)

Okulun bahçe-s-i  (iyelik ekinden önce)

Çocuğun kafa-s-ı (iyelik ekinden önce)

Uyarı: "Su" ve "ne" sözcükleri bu kurala uymaz.

Örnek

 Çorbanın su-y-u

Su-y-un berraklığı

Su-y-un sesi

Çocuğun ne-y-i

Ne-y-in derdi
 
4. "n" kaynaştırma ünsüzü: Çeşitli şekillerde karşımıza çıkar.

a. Tamlamalarda iyelik eklerinden sonra "-n" kaynaştırma ünsüzü gelir.

 Örnek

 Sınıfın kapısı-n-ı kırmış.

Ablasının kitabı-n-ı kardeşine teslim etmiş.

Okulun müdürü-n-ü aramış olaydan sonra.
 
b. Tamlamalarda "tamlayan" unsurunu oluşturan ilgi ekinden önce gelir. Tamlayan ünlü harfle biten bir sözcük ile bitmişse "n" kaynaştırma ünsüzü kullanılır.

 Örnek

 Evi-n-in direği kırılmıştı.

Bahçe-n-in gülleri al aldı.

Baba-n-ın kıymeti yokluğunda anlaşılır.
 
c. Zamirlere gelen eklerden önce "n" kaynaştırma ünsüzü kullanılır.

Örnek

 O-n-a çok şey borçluyuz.

Bu-n-a bir de beni sorun.

Şu-n-a birçok şey yerleştirdik.
 
Kaynaştırma Ünsüzleri ile İlgili Önemli Uyarılar
 
1. Bazı sözcükler kaynaştırma ünsüzü barındırmadıkları halde ilk bakışta orada kaynaştırma ünsüzü varmış gibi görünür. Aşağıdaki sözcüklerde kaynaştırma ünsüzü yoktur.
 
Örnek
 
Beş–er elma (kelimenin kökü)

Altmış–ar soru (kelimenin kökü)

Senin baban–a (III. tekil iyelik eki)
 
2. ''Bu, şu, o" gibi ünlü harfle biten bazı zamirlerden sonra ünsüz ile başlayan bir ek getirildiğinde araya "n" kaynaştırma ünsüzü girer. Buna "zamir n"si denir.
 
Örnek
 
Bu-n-dan, şu-n-dan, bu-n-lar
 
3. "n" sesi kullanıldığı cümleye göre farklı özellikler gösterebilir.
 
Örnek
 
Senin evini gezdim: iyelik eki (Tamlama yapar.)

Onun evini gezdim: Kaynaştırma ünsüzü (Tamlama yapmaz.)
 
Ayrıca bakınız


Ayrıca bakınız


Posted by at

1 yorum:

Kaydol: Kayıt Yorumları (Atom)