TAŞLICALI YAHYA (?-1582)

Yavuz Sultan Selim döneminde Çaldıran ve Mısır
seferlerine, Kanuni Sultan Süleyman döneminde de birçok savaşa asker
olarak katıldı. Sonraki zamanlarda Şehzade Mustafa Paşa'nın öldürülmesi üzerine
bir mersiye kaleme aldı. Bununla birlikte sıkıntılı dönemler yaşamaya başlayan Taşlıcalı Yahya'nın bu
mersiye nedeniyle Rüstem Paşa ile araları açılır ve padişahın himayesini
kaybeder. Rüstem Paşa, Taşlıcalı Yahya'nın bütün mal varlığına el koyduğu gibi
onu sürgüne gönderir.
Taşlıcalı Yahya, hayatının sonlarına doğru kendisini
tasavvufa verdi. Gülşeni, Şeyhi, Uryani ve Mehmet Dede'ye bağlandı.
Taşlıcalı Yahya 1582'de Bosna'da vefat etti.
Edebi Kişiliği
- 16. yüzyıl Divan Edebiyatı'nın önemli şairlerindendir.
- Mesnevi türünde en özgün şair olarak bilinir. Bu
anlamda yaşadığı dönemde Fuzuli'den sonra en büyük mesnevi şairi olarak tanınır.
- Hamsesi ile de ön plana çıkan Taşlıcalı Yahya;
hamsesini Kanuni Sultan Süleyman döneminde yazar. Bütün mesnevilerinde
Kanuni Sultan Süleyman'ı över.
- Mesnevi türünde daha öncekiler gibi İran
edebiyatına bağlı kalmayıp yerli motifler kullanır.
- Hem hamsesi hem de divanı olan bir şairdir.
- Korkusuz ve atılgan bir kişiliğe sahip olan Taşlıcalı Yahya, savaşlarda gösterdiği yararlılıklardan eserlerinde iftiharla bahseder.
- Samimi ve akıcı bir üslubu olan Taşlıcalı Yahya,
Türkçe düşünme ve söyleme geleneğine bağlı biri olarak bilinir.
- Mesnevi, kaside ve gazellerinde yerli motifler,
mahalli renk ve çizgiler ön plana çıkan sanatçı bunlarda sade ve temiz bir dil
kullanır.
- Eserlerinde dönemin siyasi, toplumsal ve askeri
özelliklerini yansıtan çok değerli bilgiler vardır.
- Taşlıcalı Yahya'ya asıl ününü kazandıran eseri "Yusuf u Züleyha"
mesnevisidir. Bu mesnevisini haca gittiğinde Filistin dolaylarında
dolaşırken aldığı ilhamla oluşturur.
- Taşlıcalı Yahya'nın iki tanesi basılmış beş mesnevisi vardır.
(Gencine-i Raz, Şah ü Geda, Yusuf u Züleyha, Gülşen-i Envar, Usûlname)
- Şehzade Mustafa'nın (Kanuni Sultan Süleyman'ın büyük oğlu) boğdurulması nedeniyle kaleme aldığı mersiyesi büyük ses getirir.
Eserleri
Divan: Divan, üç defa tertip edilmiş her seferinde divanda önemli değişiklikler
yapılmış, Şemsi Ahmet Bey'e takdim edilmiştir. Eserin altı nüshasının
karşılaştırılmasıyla tenkitli basımı Mehmet Çavuşoğlu tarafından yapılmıştır.
Yusuf u Züleyha: Türk edebiyatında bu isimle yazılmış en başarılı mesnevi olarak kabul
edilir. Bir aşk macerası olan "Yusuf u Züleyha" aslında bir İbrani menkıbesidir.
Şark edebiyatının da en başarılı eserleri arasında yer alan eserde aşk ve
ihtirasın merkezi olarak "Züleyha" yer alır. Yusuf ise eserde nefse hâkimiyetin
kuvvetli ve hayali bir tipi olarak geçer.
Şah u Geda: Eser, platonik bir aşkla vurulan Gedâ ve Şâh ismindeki
kişilerin hikâyesidir.
Gencine-i Raz: Eser, ahlaki ve dini hikâyelerden oluşmaktadır. Taşlıcalı Yahya, bu
eserini peygamberi rüyasında gördüğü için kaleme alır. 1540 yılında
yazılmış olan eser Kanuni'ye ithaf edilir.
Gülşen-i Envar: Dini-ahlaki öykü ve temsillerden oluşan bir eserdir. Eserde dikkat çeken
bir özellik de Süleymaniye Camisi'ne yapılan övgüdür.
Taşlıcalı Yahya'nın Şiirlerinden Örnekler
Örnek 1
Sun sâgarı sâkî bana mestâne
disünler
Uslanmadı gitti gör o dîvâne disünler
Peymânesini her kişi doldurmada bunda
Şimden gerü bu meclise mey-hâne disünler
Dil hânesini yık koma taş üstüne bir taş
Sen yap anı elller ana vîrâne disünler
Gönlünde senin gayr ü sivâ sureti n'eyler
Lâyık mı bu kim Kâ'be'ye büt-hâne disünler
Yahyâ'nın olup sözleri hep sırr-ı mahabbet
Yarân işidüb söyleme yabane disünler
Taşlıcalı Yahya
Uslanmadı gitti gör o dîvâne disünler
Peymânesini her kişi doldurmada bunda
Şimden gerü bu meclise mey-hâne disünler
Dil hânesini yık koma taş üstüne bir taş
Sen yap anı elller ana vîrâne disünler
Gönlünde senin gayr ü sivâ sureti n'eyler
Lâyık mı bu kim Kâ'be'ye büt-hâne disünler
Yahyâ'nın olup sözleri hep sırr-ı mahabbet
Yarân işidüb söyleme yabane disünler
Taşlıcalı Yahya
Günümüz Türkçesiyle
Sun kadehi saki bana mestane desinler
Uslanmadı gitti gör o deli olmuş desinler
Kadehini burada doldurmada her kişi
Bundan sonra bu meclise meyhane desinler
Gönül evini yık taş üstüne bir taş bırakma
Sen yap da yabancı kişiler ona virane desinler
Gönlünde başkasının sureti olsa neye yarar
Kâbe'ye puthane demek uygun değildir
Yahya'nın sözleri daim olarak bir aşkın sırrı olsun
Dostlar duyup başka kişilere söyleme desinler
Örnek 2
Dâr-ı dünyâ delü gönlüm gibi vîrân olsa
Ne cihân olsa ne cân olsa ne hicrân olsa
Kâş ki sevdüğümi sevse kamu ehl-i cihân
Sözümüz cümle hemân kıssa-i cânân olsa
Bir demür tağı delüp boynına almak gibidür
Her kişi âşık olurdı eger âsân olsa
Şâdmânam gam-ı yâr ile sevinmez yokdur
Bir gedâ cümle cihân mülkine sultân olsa
Cân atar karşu çıkar izzet eder ey Yahyâ
Hançer-i dilber ile bir çıkışur cân olsa
Taşlıcalı Yahya
Ne cihân olsa ne cân olsa ne hicrân olsa
Kâş ki sevdüğümi sevse kamu ehl-i cihân
Sözümüz cümle hemân kıssa-i cânân olsa
Bir demür tağı delüp boynına almak gibidür
Her kişi âşık olurdı eger âsân olsa
Şâdmânam gam-ı yâr ile sevinmez yokdur
Bir gedâ cümle cihân mülkine sultân olsa
Cân atar karşu çıkar izzet eder ey Yahyâ
Hançer-i dilber ile bir çıkışur cân olsa
Taşlıcalı Yahya
Günümüz Türkçesiyle
Dünyâ evi benim deli gönlüm gibi yansa yıkılsa
Ne dünyâ ne can ne de ayrılık olsa
Keşke benim sevdiğimi bütün kişiler sevseydi de
Keşke benim sevdiğimi bütün kişiler sevseydi de
Hepimiz onu konuşup sürekli ondan söz etseydik
Âşık olmak demir olan bir dağı delip boynuna almak gibidir
Âşık olmak demir olan bir dağı delip boynuna almak gibidir
Eğer âşık olmak kolay olsaydı herkes âşık olurdu.
Bende sevgilinin derdi olduğu için mutluyum
Bende sevgilinin derdi olduğu için mutluyum
Bir dilenci dünyanın tümüne hâkim olsa sevinmez mi?
Sevgilinin hançeriyle baş edebilecek bir can eğer olsa
Sevgilinin hançeriyle baş edebilecek bir can eğer olsa
Hemen karşılar, adeta can atar, ona saygı gösterirdi.
Ayrıca bakınız
Taşlıcalı
Yahya (?-1582)
Keçeçizade İzzet Mola (1785-1829)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönderme