Edebiyat Okulu: Tümdengelim ve Tümevarım Paragrafları Nedir? Örnekler

A. Tümdengelim Paragrafları

Genel cümlenin söylenerek bu cümleyi, düşünceyi geliştirme yoluyla işlemedir. Daha sonra gelen bütün cümleler bu cümle veya cümleleri destekler niteliktedir. Tümdengelim cümlelerinde ana düşünce cümlesi ilk cümleyi oluşturur. Bu paragrafların sonuç cümlesi olmaz. Tümdengelim paragraflarında yazar çoğunlukla ana fikir cümlesini söyledikten sonra bunu ispat etmeye yönelir.

Örnek

Sözcüklerin gücünü kullanımları belirler. Bir sözcük tek başınayken ses ve anlam yönünden etkileyici özellikler taşımayabilir. Ancak aynı sözcük cümlede öteki sözcüklerle yan yana geldiği zaman etkileyici nitelikler kazanır. Kısaca şunu demek istiyorum: Bir yapıtta anlatımın sağlamlığı, sözcüklerin seçimine ve bunların yerli yerinde kullanılmasına bağlıdır. (ÖSS)

ÇÖZÜM: Paragraf; bir tümdengelim paragrafıdır. Bu tür paragraflarda ana fikir (ana düşünce) paragrafın en başında yer alır. Daha sonra onu destekleyen yardımcı cümleler gelir. Paragrafın tümüne baktığımızda asıl anlatılmak istenenin "Sözcüklerin gücünü sözcüklerin kullanımları belirler." düşüncesidir. Bu paragrafta ana cümle başta; yardımcı cümleler sonra geldiği için paragraf bir tümdengelim paragrafıdır.

B. Tümevarım Paragrafları

Tümevarım paragraflarında genel cümle en sonda yer alır. Ana fikir cümlesi de cümlenin en sonundadır. Paragrafın başındaki cümleler yardımcı düşünce içeren cümlelerdir. Kısacası tümevarım paragraflarında her şey son cümlede yer alır.

Örnek

Bir sabah işinize giderken kırmızı ışıkta durdunuz ve aracınızı tekrar çalıştıramadınız. Her insanın başına gelebilecek bu sıradan olay için iki ayrı olasılığı düşünelim. Birinci olasılıkta arkadaki araçların şoförleri kızgınlıkla kornaya basıyor, siz de bir kazaya yol açmamak için kan ter içinde bu durumdan kurtulmaya çalışıyorsunuz. İkinci olasılıkta, arkanızdaki araçtan inen bir taksi şoförü, bekleyen araçlara işaret ederek onların yan şeritten devam etmelerini sağlıyor. Araçlar sakince geçtikten sonra yanınıza geliyor, birkaç yayayla birlikte aracınızın yol kenarına çekilmesine yardımcı oluyor. Ne siz ne de bir başkası gergin ve telaşlı. İşte bu örnekte olduğu gibi bir toplumun gelişmişlik düzeyini belirleyen asıl şey insanlar arasındaki iletişim biçimidir. (ÖSS)

ÇÖZÜM: Paragrafta önce yardımcı düşünceler sıralanmıştır. Bunlardan ana cümleye ulaşılmıştır. Bu tür paragraflarda ana düşünce (ana fikir) paragrafın en sonunda yer alır. Bütün paragrafı özetleyen "İşte bu örnekte olduğu gibi bir toplumun gelişmişlik düzeyini belirleyen asıl şey insanlar arasındaki iletişim biçimidir." cümlesidir. Bu cümle, paragrafın ana fikir cümlesidir. Bu da bize paragrafın bir tümevarım paragrafı olduğunu gösterir.