ÖRNEKLENDİRME
Anlatılanları daha anlaşılır bir duruma
getirip inandırıcı kılmak amacıyla somutlamaya başvurarak örnekler verme
yöntemine örneklendirme denir.
Somutlaştırılanlar daha iyi ve çabuk kavranıldığı için bu yöntem kullanılır.
Örneklendirmenin başlıca özellikleri şunlardır:
- Daha çok kişi ve varlık isimleri bu anlatıma örnek verilir.
- Örneklendirme, çoğunlukla bir paragrafın gelişme bölümünde yer alır.
- Örneklendirmede amaç ana düşünceyi belirginleştirmektir.
- Soyut kavramları somutlaştırarak anlatmak yazının anlaşılmasını sağlar.
- Örneklendirmenin olduğu yerlerde önce yargı söylenir, sonra örnekler gelir.
- Açıklama ve karşılaştırma paragraflarında çok fazla karşımıza çıkar.
- Örnekleme paragraflarında ana düşünceyi bulmak için örnekten bir önceki cümleye yoğunlaşmak gerekir.
- Paragrafta genellikle "mesela, örneğin, sözgelimi" gibi ifadelerden sonra örneklendirmeye başvurulur.
- Ansiklopedilerde, makale, deneme, fıkra ve ders kitaplarında somutlaştırmayı gerçekleştirmek için örneklendirmeden yararlanılır.
Örneklendirme ile İlgili Örnek Sorular
Örnek 1
Ankara,
tarihin şaşırtıcı terkipleriyle doludur. Burada kerpiç bir duvardan İyonya
tarzında bir sütun başlığı fırlar; bir türbe merdiveninin basamağında bir Roma
konsülünün şehre gelişini kutlayan bir baş görünür. Ahi Şerafettin'in
türbesini, asırlardır Greko Romen aslanları bekler. Bu yüzden Aslanhane adını
alan caminin mihrabında Etilerin toprak ve bereket ilahesinden başka bir şey
olmayan bir yılan, meyveler arasında dolanır. (ÖYS)
Açıklama: Metnin
ilk cümlesinde bir yargı dile getirilmiştir. Öyle ki "Ankara, tarihinin
şaşırtıcı terkipleriyle doludur." cümlesi bu yargıyı içermektedir. Sonrasında tek
tek örnekler sıralanmıştır. Bu tür paragraflarda inandırıcılığı arttırmak için
örneklemelere başvurulur.
Örnek 2
Edebiyatımızda dil konusu her zaman dikkatleri üzerine
çekmeyi başarmıştır. Birçok yazar ve şair için "Türkçe" olmazsa olmaz bir uğraş haline
gelmiştir. Bu şair ve yazarların eserlerindeki içerik gücünü sade, akıcı ve
anlaşılır dilden almıştır. Bu kişiler edebiyatımızda azımsanamayacak
sayıda yer alır: Yunus Emre, Yahya Kemal Beyatlı, Ömer Seyfettin...
Açıklama: Anlatılanları
daha anlaşılır bir duruma getirip inandırıcı kılmak amacıyla somutlamaya başvurarak örnekler verme yöntemine örneklendirme denir,
demiştik. Örneklendirmede dikkat edilmesi gereken en önemli şey onu tanık gösterme ile
karıştırmamaktır. Örneklendirmede "isimler"; tanık göstermede "sözler" esas
unsurdur. Bu paragrafta da "Yunus Emre, Yahya Kemal
Beyatlı, Ömer Seyfettin" örnek verilmiştir.
Örnek 3
Edebiyatımızda "aşk" konusu her zaman
önemli bir yer tutmuştur. Edebiyatımızın bazı devirlerinde çok fazla ön plana
çıkmamışsa da bazı devirlerinde en çok işlenen konu olmuştur. Bazı devir ve
yazarlarımız adeta bununla özdeşleşmişler. Bu kişiler ve
devirler için aşk asıl amaç olmuştur. Klasik Edebiyat, Fuzuli bu anlamda ilk akla gelenlerdir.
Açıklama: Somutlaştırılan şeyler daha iyi ve çabuk kavranıldığı için örneklendirmeye başvurulur. Örneklendirmede
amaç ana düşünceyi belirginleştirmektir. Örneklendirme olan yerlerde önce yargı
söylenir, sonra örnekler gelir. Bu paragrafta da "aşk" kavramıyla ilgili
bir tez ortaya atılmış, sonra bunu somutlaştırmak için örneklendirme yoluna
gidilmiştir. Örneklendirmede en önemli şey isimlerdir. Bu bazen insan
ismi, bazen de başka bir isim olabilmektedir. Bu paragrafta da bir devir
(Klasik edebiyat) ve bir şair (Fuzuli) örnek verilmiştir.
Örnek 4
Kişilerin
yaşadıkları, tanık oldukları olayları anlattıkları yazı türüne anı
denir. Anılarda yaşanmış olanlar anlatılır. Anı yazarı, gerçeğe bağlı
kalmak, inandırıcılığını arttırmak amacıyla belgelerden, mektuplardan, günlüklerden yararlanır. Anılarla birlikte dönemin anlayışı, siyasal durumu,
tarihsel gerçeklikleri de anlatılır. Bu konuda Türk edebiyatında da birçok anı
örneğine rastlanır: Mor Salkımlı Ev, Boğaziçi Mehtapları, Çankaya, Zeytin
Dağı, Ömer'in Çocukluğu vb.
Açıklama: Genellikle kişi ve varlık isimleri örneklendirmede geçer. Örneklendirme çoğunlukla bir paragrafın gelişme bölümünde yer alır. Asıl amaç ana
düşünceyi belirginleştirmektir. Yukarıdaki
paragrafta da anının tanımı yapıldıktan sonra anı ile ilgili bazı özelliklere
değinilmiştir. Okuyucunun zihninde bu türü kalıcı kılmak için örneklendirmeye gidilmiştir. "Mor Salkımlı Ev, Boğaziçi Mehtapları, Çankaya, Zeytin Dağı,
Ömer'in Çocukluğu..." örneklendirmenin olduğu bölümdür.
Örnek 5
Yaşanmış ya da yaşanabilecek olayları zamana ve kişiye bağlı
olarak anlatan bir tür olan roman, edebiyatımızda hemen hemen her konuda
yazılagelmiştir. Öyle ki Türk edebiyatında romanlar konularına göre kitaplarda
yer almıştır. Psikolojik roman, macera romanı, töre romanı, tarihi
roman, egzotik roman, polisiye roman, bilim kurgu romanları gibi.
Açıklama: Örneklendirmede amaç ana düşünceyi
belirginleştirmektir. Örneklendirme olan yerlerde önce yargı söylenir,
sonra örnekler gelir. Açıklama paragraflarında çok fazla karşımıza çıkan
örneklendirme bir düşünceyi geliştirme yoludur. Yukarıdaki paragrafta da roman hakkında
açıklayıcı bilgiler verildikten sonra hemen hemen her konuda romanların yazıldığı ve bu şekilde isimlendirmenin ön plana çıktığı anlatılmaktadır. Paragrafın en
son cümlesinde de bunlar örneklendirilmiştir.
Örneklendirme ile İlgili Sorular
SORU 1
Divan edebiyatında nazım türleriyle özdeşleşen şairler
vardır. Bu edebiyatta bazı türlerde türün özelliklerinden ziyade kişiler
akla gelmektedir. Bu, Divan edebiyatının hemen hemen her döneminde
görülebilmektedir. Sözgelimi gazel denildi mi Fuzuli, Baki, kaside denildi mi
Nef'i, şarkı denildi mi Nedim akla gelir. Tam tersini düşünmek de mümkündür.
Yani Fuzuli, Baki denildi mi gazel, Nef'i denildi mi kaside, Nedim denildi mi
şarkı aklımıza gelmektedir.
Yukarıdaki metinde düşünceyi geliştirme yollarından hangisi
ağır basmaktadır?
A) Tanımlama
B) Örneklendirme
C) Tanık Gösterme
D) Sayısal Verilerden Yararlanma
B) Örneklendirme
C) Tanık Gösterme
D) Sayısal Verilerden Yararlanma
E) Karşılaştırma
Çözüm: Paragrafta
anlatımda ana düşünceyi belirginleştirmek için düşünceyi geliştirme yoluna
gidilmiştir. Paragrafta önce genel bir yargı dile getirilmiş, sonra
bu düşüncenin inandırıcılığını arttırmak için somutlaştırma yoluna gidilmiş örneklendirmeye başvurulmuştur. Dolayısıyla doğru cevap "B"
seçeneğidir.
SORU 2
Hiçbir
bilgi yazıya dökülmeden kalıcı olamaz. Ya tamamen kaybolur ya da kendisinden
birçok şey eksilir gider. En kuytu bir kütüphanede bile yazılar bir gün bulunup
gün yüzüne çıkarılabilir. Kaya parçasının üzerine yazılmış yazılar bir gün fark
edilebilir ama yazıya dökülmemiş her kelime yitip gider. Belki de bugün çok
çok anlamlı ve değerli olacak binlerce söz kaybolup gitmiştir. Yazının
kalıcı olduğunu unutmamalıyız. Göktürk Yazıtlarını, halk şairlerimizin
şiirlerini, Leyla ile Mecnun'un aşkını hep yazı sayesinde öğrenmedik mi?
Yukarıdaki metinde düşünceyi geliştirme yollarından hangisi
ağır basmaktadır?
A) Karşılaştırma
B) Örneklendirme
C) Tanık Gösterme
D) Sayısal Verilerden Yararlanma
E) Tanımlama
B) Örneklendirme
C) Tanık Gösterme
D) Sayısal Verilerden Yararlanma
E) Tanımlama
Çözüm: Genellikle kişi isimleri, varlık isimleri
örneklendirmede ön plana çıkar. Örneklendirmede
amaç ana düşünceyi belirginleştirmektir. Örneklendirme olan yerlerde önce yargı
söylenir, sonra örnekler gelir. Yukarıdaki paragrafın ana fikri de "Yazının kalıcı olduğunu hiçbir zaman unutmamalıyız." cümlesidir. "Göktürk Yazıtları,
halk şairlerimizin hayatları, Leyla ile Mecnun'un aşkı" sözleri de
paragrafta örneklendirmenin olduğu bölümdür. Doğru cevap "B"
seçeneğidir.
Uyarı: Tam bir kural olmamakla
birlikte bir cümleye "mesela, örneğin, sözgelimi" sözcükleri gelebiliyorsa bu cümlede büyük olasılıkla düşünceyi geliştirme yollarından örneklendirme vardır.
Örneklendirme
ile Tanık Gösterme Arasındaki Fark
Örneklendirme ile tanık gösterme arasındaki en önemli fark tanık göstermede "söz"; örneklendirmede "isim" kavramının ön plana çıkmasıdır. Bir kişinin lafzı, söyledikleri büyük bir olasılıkla tanık gösterme; kendi ismi de örneklendirme olur. Tanık göstermede ilgili söz çoğunlukla tırnak işareti içerisinde gösterilirken örneklendirmede böyle bir şey söz konusu değildir.
Ayrıca bakınız
Örneklendirme ile tanık gösterme arasındaki en önemli fark tanık göstermede "söz"; örneklendirmede "isim" kavramının ön plana çıkmasıdır. Bir kişinin lafzı, söyledikleri büyük bir olasılıkla tanık gösterme; kendi ismi de örneklendirme olur. Tanık göstermede ilgili söz çoğunlukla tırnak işareti içerisinde gösterilirken örneklendirmede böyle bir şey söz konusu değildir.
Ayrıca bakınız
Örneklendirme
Hiç yorum yok:
Yorum Gönderme