ALİ ŞİR NEVAİ (1441-1519)
Şair, yazar ve siyasetçi kimliğiyle ön
plana çıkan Ali Şir Nevai, 17 Ramazan 1441'de Herat'ta doğdu. Dönemin sultanı
Hüseyin Baykara'nın yakın arkadaşıdır. 15. yüzyıl Çağatay edebiyatının en büyük şairi olan Nevai, ilk eğitimini
babasından aldı. Sonrasında ise eğitimine Horasan ve Semerkant'a devam etti.
Oldukça zengin
bir aileden gelen Ali Şir Nevai, Büyük bir edebiyatçı olmanın yanında büyük bir devlet adamı olarak da bilinir. Hüseyin Baykara döneminde vezirlik görevine
atanır. Görevi esnasında kendini kitap okumak ve ilim çevreleriyle sohbet etmek
cihetiyle yetiştirir. Valilik görevine de getirilen Ali Şir Nevai bu görevinde fazla durmadan ayrılır.
Ali Şir Nevai,
1519'da Herat'ta öldü.
Edebi Kişiliği
- Çağatay edebiyatının oluşumunda büyük rolü olmuştur.
- Türkçenin Farsçadan üstün olduğunu kanıtlamaya çalışmıştır. Bu fikri Muhakemetü'l Lügateyn eserinde dile getirmiştir.
- Farsçanın Türkçeyi istila ettiği dönemde gençleri Türkçeye yöneltmeye çalışmış Türkçenin bilinçli bir savunucusu olmuştur.
- Türkçeyi bir edebi dil olarak kullanmayan Farsça yazmaya gayret edinenleri eleştirmiştir.
- Edebiyatımızda ilk hamse sahibidir.
- Şiirlerini Türkçe ve Farsça kaleme almıştır.
- Türkçe şiirlerinde "Nevâî", Farsça yazdığı şiirlerinde ise "Fanî" mahlasını kullanmıştır.
- Platonik ve lirik bir aşk anlayışına sahiptir.
- Şiirlerinde dinî-tasavvufî temalar da yer alır.
- Anlatımı lirik ve canlıdır.
- Ali Şir Nevai'nin biri Türkçe dördü Farsça olmak üzere beş divanı vardır.
- Çeşitli konularda yazılmış otuza yakın eser sahibidir.
- Ali Şir Nevai, sanatıyla özellikle Ahmet Paşa ve Fuzuli üzerinde etkili olmuştur.
- Anadolu'da pek çok şair Ali Şir Nevai'nin şiirlerine nazireler söylemiştir.
Eserleri
Muhakemetü'l Lügateyn: Ali Şir Nevai, bu eserinde dünyadaki başlıca dilleri Arapça, Hintçe,
Çağatayca ve Farsça olarak sayar. Arapçanın en üstün Hintçenin de en değersiz dil
olduğunu belirttikten sonra eserde Türkçe ile Farsçanın
karşılaştırmasını yapmış Türkçenin Farsçadan üstün bir dil olduğu kanıtlamaya
çalışmıştır. Örnek olarak "ördek" kelimesini verir. Türkçe lehçelerde ördek
anlamını taşıyan dokuz kelime olduğunu; Farsçada ise bu kelimenin anlamını taşıyan sadece bir kelime olduğunu dile getirir.
Mecalisü'n Nefais: Türk edebiyatında şairlerin hayatlarının yer aldığı ilk şairler
tezkiresidir.
Mizanü'l Evzan: Aruz vezni ile ilgili incelemeler içeren bir eserdir. Yüzyıllarca medreselerde
okutulmuştur.
Divan: Dört adet Türkçe divan, bir tane Farsça divan olmak üzere
beş divanı vardır.
Ayrıca bakınız
Ali Şir Nevai
(1441-1519)
Keçeçizade İzzet Mola (1785-1829)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder