Okuyucuyu eğlendirerek düşündürmeyi amaçlayan anlatıma mizahi anlatım denir. Mizahi anlatımda eleştiri de amaçlanabilir.
Mizahi Anlatımın Özellikleri
- Güldürmeyi amaçlayan bir anlatım türüdür.
- Mizahi anlatımın olduğu eserlerde toplum ve kişiler mizahi bir anlatımla yerilir. Özellikle eksik ve yanlış bulunan şeyler eleştirilir. Amaç, kusur ve hataları ortadan kaldırmaktır.
- İroniyle söylenen sözün tersini kastetme sanatıyla da mizahi anlatım oluşturulabilir.
- Amaç var olan hataların, yanlışlıkların ortadan kaldırılmasıdır.
- Mizahi anlatımda argoya ve günlük konuşma diline de başvurulur.
- Mizahi anlatımda dil çoğunlukla şiirsel (sanatsal) işlevde bazen de heyecana bağlı işlevde kullanılır.
- Mizahi anlatımda ses ve hareket ön plandadır.
- Mizahi anlatım, çoğunlukla olay anlatımına dayanır.
- Mecazlı anlatıma ve ünlem cümlelerine mizahi anlatımda sıkça başvurulur.
- Mizahi anlatımda kahramanlar çoğunlukla sıradan insanlardır.
- Taşlama (Halk edebiyatı), şathiye (Tekke edebiyatı) ve hicviye (Divan edebiyatı) türü mizahi anlatımdan yararlanarak oluşturulmuş türlerdir.
- Mizahi anlatım, hem düzyazı hem de şiir şeklindeki eserlerde başvurulan bir anlatım türüdür.
- Meddah, orta oyunu, köy seyirlik oyunları, Karagöz ve Hacivat'ta bu anlatım tarzı kullanılır. Bu türlerde özellikle şive taklitleri ve dil oyunları ön plana çıkar.
- Hikâye, roman, şiir, deneme, tiyatro gibi türlerde mizahi anlatıma başvurulabilir.
Mizahi Anlatımla İlgili Terimler
Komik: Güldürücü, gülünç, gülme hareketini
sağlayandır.
İroni: Söylenen bir sözün tam tersini
kastederek sözü alaya dönüştürmedir.
Humor: Hoş nükte demektir. Hafife alma
anlamına da gelir.
Nükte: Düşündürmeyi sağlayan ince, şakalı,
güldürücü söz sanatıdır.
Karikatür: Sosyal, toplumsal her türlü olayı abartılı bir şekilde belirten komik ve düşünmeye sevk eden resimdir.
Parodi: Bir sanat eserinin özüne dokunmadan onu alaya alarak yeniden yazma ve canlandırma sanatıdır.
Kara mizah: Sadece güldürmeyi değil düşündürme ve hicvi de amaç edinen mizah türüne denir.
Hiciv: Bir kişi veya yeri alaycı bir dil ile eleştiren şiir türüdür.
Taşlama: Hicvin içerdiği tanımı içerir. Yani bir kişi veya yeri alaycı bir dille verir. Halk şiirinde kullanılan bir kavramdır.
Mizahi anlatımda mizah konusu olacak konu her alanı içerebilir. En sıradan bir
olayda bile mizahi anlatıma başvurulabilir.
Mizahi Anlatımla İlgili Örnekler
Örnek 1
KARAGÖZ VE HACİVAT
Karagöz: —Offf, Pufff!
Açıklama: Metin, güldürmeyi amaçlayan bir anlatım türüdür. Mecazlı bir anlatım parçada söz konusudur. "Karagöz" ve "Hacivat" tipleri günlük hayatta karşılaştığımız tipleri yansıtır. Argo ve günlük konuşma dilinin metinde yer alması metnin mizahi anlatımla oluşturulduğunun göstergeleridir.
Örnek 2
ORMANDA BÜYÜYEN ADAM AZGINI
Ormanda büyüyen adam azgını
Çarşıda pazarda insan beğenmez
Medrese kaçkını softa bozgunu
Selam vermek için kesan beğenmez.
Âlemi ta'n eder yanına varsan
Seni yanıltır bir mesele sorsan
Bir cim çıkmaz eğer karnını yarsan
Camiye gelir de erkân beğenmez.
Elin kapısında kul kardaş olan
Burnu sümüklü hem gözü yaş olan
Bayramdan bayrama bir traş olan
Berbere gelir de dükkân beğenmez.
(Kazak Abdal)
Açıklama: Okuyucuyu eğlendirerek düşündürmeyi amaçlayan bir şiirde mizahi anlatımın birçok unsuruna rastlanılmaktadır. Yukarıdaki şiirde eleştirinin olması yani toplum ve kişilerin eleştirilmesi, hata ve yanlışlıkların ortadan kaldırılmasının amaçlanması, günlük konuşma diline parçada başvurulması, mecazlı ve imalı sözlerin şiirde yer alması şiirin mizahi bir anlatımla oluşturulduğunun ipuçlarıdır.
Örnek 3
ÖRDEK ÇORBASI
Hoca bir gün, bir dere kıyısında, ördeklerin ötüşüp oynaştıklarını görür. Hemen el atıp tutası gelir ama ele avuca gelir şey mi bunlar? Üstünün, başının ıslandığı da yanına kâr kalır. Nihayet, olmayacak duaya âmin demektense bir kenara oturur; ekmeğini suya batırıp yemeye başlar.
Derken, kırk yılda bir merhaba ettiği biri geçer oradan:
"Afiyet olsun Hoca, gene su başına oturdun da ne yiyorsun?" diye sorar.
Hoca:
"Yahu, der; sende de şu ördek kadar akıl varsa ben neyim! Ne yediğimi görüyorsun ya işte;
ördek çorbası!"
Açıklama: Nasreddin Hoca fıkralarının genel özelliklerine bu fıkrada da rastlanır. Düşündürerek eğlendirmeyi amaçlayan fıkralardır, bu fıkralar. Bu fıkra, aynı zamanda bir eleştiriyi de içerir. Okuyucuyu eğlendirerek düşündürmenin esas olduğu bu anlatımda olay anlatımının yer alması da metnin mizahi bir anlatımla oluşturulduğunun kanıtıdır.
Örnek 4
ÖBÜR TARAF
Adamın biri ölmüş, yıkamaya getirmişler. Hoca kapıyı kapatmış, herkes beklemeye başlamış. Aradan 15 dakika geçmiş ses yok, yarım saat geçmiş ses yok, 1 saat geçmiş ses yok. İki saat sonra hoca kapıdan çıkmış. Merakla sormuşlar:
—Hocam ne oldu, iş neden bu kadar uzadı?
Açıklama: Mizahi anlatımın önemli özelliklerinden olan okuyucuyu eğlendirerek düşündürmeyi amaçlama bu fıkrada da söz konusudur. Burada eleştiri de amaçlanmıştır. Metinde ses ve hareket unsurlarının ön planda yer alması, günlük konuşma diline metinde başvurulması, metindeki mecazlı söyleyiş hep mizahi anlatımın özellikleridir.
Örnek 5
Hoca'ya kıyamet ne zaman kopacak, diye sormasınlar mı?
– Hangi kıyamet? demiş, Hoca.
– Hocam, demişler, biz bir tane biliyoruz, kaç tane kıyamet var?
– Sizin bildiğiniz kıyamet başka, demiş, Hoca:
– Benim bildiğim iki kıyamet var; hatun ölünce küçüğü, ben ölünce büyüğü kopacak!
Açıklama: Mizahi anlatımın bütün unsurları bu parçada yer almaktadır. Bu fıkrada ayrıca eleştiri de amaçlanmıştır. Fıkrada güldürmenin amaçlanmış olması, kusur ve hataların ortadan kaldırılmasının planlanması, ironi bir anlatımın fıkrada yer alması ve mecazlı anlatımın ön planda olması fıkranın mizahi bir anlatımla oluşturulduğunun kanıtlarıdır.
Ayrıca bakınız
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder