Bazı kurallar dâhilinde oluşan fiillerdir.
İki fiilin belirli kurallara göre birleşmesiyle oluşur. Kısacası
"fiil+fiil" şeklindedir. Kurallı birleşik fiiller kendi içerisinde
dörde ayrılır.
1. Yeterlilik Fiili: Eylem kök ve gövdelerine "a+
bil-, e+ bil-" fiili getirilerek yapılır. Birinci fiilin anlamına
"gücü yetme, başarma" anlamını katar.
Yarın arkadaşlar gelebilir.
(İhtimal anlamında)
Mustafa bu çantayı taşıyabilir.
(Gücü yetmek anlamında)
Fiilde yapı testini verebilir misiniz?
(İstek, rica anlamında)
Ödevlerinizi bitirebildiniz mi?
(Yetiştirme anlamında)
Böyle çalışırsa yüksek puan alabilir.
(Başarabilir anlamında)
Uyarı: Yeterlilik fiilinin
olumsuzunda "bil-" eyleminin düştüğü görülür. Bu olumsuz biçimler de
yapıca birleşiktir.
Yazamamak (olumlu şekli): yazabilmek:
"a" sesi "bil-" fiilinin yerine kullanılmıştır. Aslında
kelimenin olumsuzu, kuralına göre "yazabilemez" olması gerekir.
Türkçede böyle bir kullanım olmadığı için "bil-" fiili düşer.
Yazamaz (olumlu şekli: yazabilir)
Bakamamak (olumlu şekli: bakabilmek)
2. Tezlik Fiili: Eylem kök ve gövdelerine "ı+ver-" eylemi
getirilerek yapılır. "vermek" eylemi birinci fiilin anlamına
"tezlik" anlamı katar.
Mustafa bu yazıları yazıver.
(Hemen anlamında)
Ali okuldan sonra evine geliverdi.
(Zaman kaybetmeden anlamında)
Hasan şu yazıya bir bakıver.
(Acelece anlamında)
Bakkaldan
onları alıver hesaplaşırız.
(Çabukluk
anlamında)
Olumsuz şekli
Yazıverdi: Yazıvermedi, yazmayıverdi.
Geliverdi: Gelivermedi, gelmeyiverdi.
3. Süreklilik Fiili: Eylem kök ya da gövdelerine "a+kal-,
e+dur-, e+gel-" eylemlerinden biri getirilerek yapılır. Fiile
"devamlılık" anlamı katar.
Annesinin arkasından bakakaldı.
(Sürekli baktı anlamında)
Öğretmen ders işlerken
Ali uyuyakalmış.
(Uzun zamandır uyuyor anlamında)
Bunlar atalarımızdan süregelmiş.
(Devamlılık anlamında)
Siz çocuklara bakadurun,
onları göndereceğiz.
(Bakmaya devam edin anlamında)
Oradakileri görünce hepimiz donakaldık.
(Süreklilik anlamında)
4. Yaklaşma Eylemi: Eylem kök ya da gövdelerine
"a+yaz-, e+yaz-" eylemleri getirilerek yapılır. Birinci fiilin
anlamına "az kalsın" anlamı katar. Yaklaşma fiilinin olumsuz
şekli yoktur. Olumlu şeklinin kullanımı da yaygın değildir.
O büyük kazada o da öleyazdı.
(Az kalsın ölüyordu)
Buzlu yolda dengesiz yürüyünce düşeyazdı.
(Az kalsın düşüyordu.)
Ayrıca bakınız
Fiil Kiplerinde Anlam (Zaman) Kayması
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder