EK FİİL (EK EYLEM)
"i-" fiiline ek fiil denir. Ek fiilin iki görevi vardır: İsim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapar ya da basit kipleri birleşik kip durumuna getirir. Ek fiiller, "-dı, -mış, -se, -dır" ekleridir. Bu ekler bitişik yazımlarda ses uyumlarına uyar. Fiillerde olduğu gibi tekil ve çoğul kişi eklerini alır. Ek fiiller, fiiller gibi kip eklerini alır. Ek fiil ek eylem fiillerden farklı olarak dokuz kipten dördünü alabilmektedir. Bunlar:
1. Görülen Geçmiş Zaman: i+di=idi
2. Öğrenilen Geçmiş Zaman: i+miş=imiş
3. Geniş Zaman: (i)+dir=dir
4. Şart kipi: i+se=ise
Ek Fiilinin Görevleri
1. Ek fiil (ek eylem) isim veya isim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem
yapar.
Örnek
Ayşe'nin yeni aldığı kazak çok güzeldi. (güzel idi)
Onlar, o zamanlar daha çok gençti. (genç idi)
Onun görünüşüne aldanma meğer çok gençmiş. (genç imiş)
Bizlere bunu yapan üstelik bir öğretmenmiş. (öğretmen imiş)
Hasan çok uyanıksa bu numarayı yemez.
(uyanık ise)
Bir çocuk yaramazsa onun ruhundan anlamak
gerekir. (yaramaz ise)
Mustafa, düzenli çalıştığından okulunda çok başarılıdır.
Öğrencilerimizden bazıları gerçekten de çok çalışkandır.
Not: "-dır"
ek fiili bazen yazılmaz ama varlığı mevcuttur. Buna gizli ek fiil de denir.
Bu
şehrin havası çok temizdir.
Bizim
oralar şuan çok güzeldir.
Ek Fiilde Çekim
1) Görülen Geçmiş Zaman Çekimi
Yorgundum
Yorgundun
Yorgundu
Yorgunduk
Yorgundunuz
Yorgundular
Ek Fiilin (Ek Eylem) Öğrenilen Geçmiş Zaman Çekimi ile İlgili Örnek Cümleler
Dün evde her zamankinden faklı bir şekilde yalnızdım.
Seni gördüğümde nedeni bilmem ama çok üzgündün.
Son günlerde bir hayli yorgundu.
Ek fiil (ek eylem) konusu ile ilgili çıkabilecek sorularda ümitsizdi.
Bir zamanlar bizler de çocuklar gibi şendik.
Odanın kapısını açtığımda siz daha uyanıktınız.
Sınavdan beklentileri bitmiş gibi ümitsizdiler.
2) Öğrenilen Geçmiş Zaman Çekimi
Çalışkanmışım
Çalışkanmışsın
Çalışkanmış
Çalışkanmışız
Çalışkanmışsınız
Çalışkanmışlar
Ek Fiilin (Ek Eylem) Öğrenilen Geçmiş Zaman Çekimi ile İlgili Örnek
Cümleler
Biz onunla o şehirde meğer arkadaşmışız.
Bu ne incelik Tarkan Bey meğer ki şairmişsin.
Babası da kendisi gibi sakinmiş.
Bizler bir zamanlar meğer ne milletmişiz.
Sizleri geç keşfettik meğer çok zekiymişsiniz.
Annelerini kaybettiklerinden çok mutsuzdular.
3) Şart Kipi Çekimi
Öğretmensem
Öğretmensen
Öğretmense
Öğretmensek
Öğretmenseniz
Öğretmenseler
Ek Fiilin (Ek Eylem) Şart Kipi Çekimi ile İlgili Örnek Cümleler
Yaramazsam bunun bedeline hazırım.
Öğretmensen eğitici yönün de ön plana çıkmalıdır.
Hâkime göre suçluysa bunun cezasını çekecek.
Mutsuzsak bunun bir nedeni vardır.
Öğrenciyseniz bunlara katlanmanız gerekir.
Onlar efendilerse ona göre muamele
görürler.
4) Geniş Zaman
Dertliyim
Dertlisin
Dertlidir
Dertliyiz
Dertlisiniz
Dertliler
Ek Fiilin (Ek Eylem) Geniş Zaman Çekimi ile İlgili Örnek Cümleler
Bugün
yine çok kederliyim.
Ben
sillesini yedim feleğin sen neden dertlisin?
Orada
kuşlardan ne haber vardır?
Doğudaki
ülkelere göre epeyce bilgiliyiz.
Yöneticiliğinizi
çok beğendim oldukça ilgilisiniz.
Son
zamanlarda bizimkiler oldukça mutlular.
2. Basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı fiil yapar: Basit zamanlı fiillere "-di, -miş,
-se" ek
eylemleri getirilerek yapılır. Bu çekimde "hikâye, rivayet ve şart"
olmak üzere üç çekim vardır.
Ek
Fiilin Hikâyesi (i-di)
Okuyordum
Okuyordun
Okuyordu
Okuyorduk
Okuyordunuz
Okuyordular
Ek Fiilin (Ek Eylem) Hikâyesi ile İlgili Örnek Cümleler
O
zamanlar ben, Bitlis Anadolu Öğretmen Lisesi'nde okuyordum.
Gazetede
önemli yazılar yazıyordun.
Remzi
Bey 2005'te 19 Mayıs Üniversitesi'nde tıp tahsiline başlamıştı.
Hepimiz
insan olduğumuz için birbirimizi anlamalıydık
Bu
güzel anları yaşamak içi saatlerce ter dökmüştünüz.
Çocuklar köyde akşamları küçük bir alanda oynuyorlardı.
Ek Fiilin Rivayeti (i-miş)
Okuyormuşum
Okuyormuşsun
Okuyormuş
Okuyormuşuz
Okuyormuşsunuz
Okuyormuşlar
Ek Fiilin (Ek Eylem) Rivayeti ile İlgili Örnek Cümleler
Meğer o sınavda ben tarih yazıyormuşum.
Geceleri hep aynı saate ağlarmışsın.
O annesine haftada bir mektup yazarmış.
Yeni hatırladım doğrusu eskiden hafta sonları buraya geliyormuşuz.
Sınavın sonuna kadar koridorda bekleyecekmişsiniz.
Çocukluk arkadaşlarım yazın topluca köydeki evimize geleceklermiş.
Ek Fiilin Şartı (i-se,-sa)
Okuyorsam
Okuyorsan
Okuyorsa
Okuyorsak
Okuyorsanız
Okuyorsalar
Ek Fiilin (Ek Eylem) Şartı ile İlgili Örnek Cümleler
Haftada klasiklerden bir kitap okuyacaksam seninle gelirim.
Her sus dediğimde ağlayacaksan gözümden ıraklaş.
Çocuklar oyun oynarsa izin ver lütfen!
Yıllardır bunu bekliyorsak bir sebebi vardır elbet.
İzleyecekseniz kumandayı size verelim.
Geçmişteki olumsuzlukları sileceklerse bir araya gelebiliriz.
Ek Fiil
(Ek Eylem) ile İlgili Açıklamalı Örnekler
O gün okula zamanında yetişmek için durmadan koşuyordum.
"Koşuyordum" fiili "koş-(u)yor-du-m" şeklinde incelenir. Şimdiki zaman
kipi ile görülen geçmiş zaman kipinin bir araya gelmesini sağlayan
"i-" fiilidir.
Betül eve erken gelirse hep birlikte annemi
ziyarete gideceğiz.
"Gelirse" fiili "gel-ir-se" şeklinde incelenir. Geniş zaman kipi ile
şart kipinin bir araya gelmesini sağlayan "i-" fiilidir. (ek-fiil)
Duyduğum kadarıyla Ahmet bu yıl Umreye gidecekmiş.
"Gidecekmiş" fiili
"git-ecek-miş" şeklinde incelenir. Gelecek zaman kipi ile öğrenilen
geçmiş zaman kipinin bir araya gelmesini sağlayan "i-" fiilidir.
Ek Fiilin (Ek Eylem) Olumsuzu
Ek fiilin olumsuzu "değil" sözcüğü ile yapılır. Bu sözcük
cümlenin öğelerinde tek başına bir öğe değil de kendinden önceki kelime veya
kelime gruplarıyla öbekleşerek kullanılır.
Çalışkan değilim
Çalışkan değilsin
Çalışkan değildir
Çalışkan değiliz
Çalışkan değilsiniz
Çalışkan değillerdir
Ek Fiilin
(Ek Eylem) Olumsuzu ile İlgili Örnek Cümleler
Fatma lisedeyken çok çalışkandı. (olumlu)
Fatma lisedeyken çok çalışkan değildi. (olumsuz)
Bu kasabanın havası eskiden çok temizdi. (olumlu)
Bu kasabanın havası eskiden çok temiz değildi. (olumsuz)
Ek Fiilin (Ek Eylem) Soru Şekli
Ek fiilin soru şekli "mi" eki ile yapılır. Bu
ek kendisinden önceki sözcükten ayrı sonra gelen eklerle bitişik yazılır.
Olumsuz soru şeklinde "mi" ekinden önce "değil" sözcüğü
getirilir.
Ek Fiilin
(Ek Eylem) Olumlu Soru Şeklinin Çekimi
Yaramaz mıyım?
Yaramaz mısın?
Yaramaz mı?
Yaramaz mıyız?
Yaramaz mısınız?
Yaramazlar mı?
Ek Fiilin (Ek Eylem) Olumlu Soru Şekli ile İlgili Örnek Cümleler
Mustafa gerçekten ben yaramaz mıyım?
Siz düşük notlar aldığınıza göre okulda yaramaz mısınız?
Olumsuz Soru Şeklinin Çekimi
Yaramaz değil miyim?
Yaramaz değil misin?
Yaramaz değil mi?
Yaramaz değil miyiz?
Yaramaz değil misiniz?
Yaramaz değiller mi?
Ek Fiilin
(Ek Eylem) Olumsuz Soru Şekli ile İlgili Örnek
Cümleler
Mustafa gerçekten ben yaramaz değil miyim?
Siz düşük notlar aldığınıza göre okulda yaramaz değil misiniz?
Ek Fiil (Ek Eylem) ile İlgili Önemli Uyarılar
Not: "-im, -sin, -iz, -siniz" ekleri farklı şekillerde karşımıza
çıkar.
Örnek
Ben de senin gibi hastayım. (ek fiil)
Babam yarın bize gelecek. (İyelik ekidir çünkü
benim babam isim tamlamasıdır.)
Bunları
size sordum yavrum
size. (Fiile geldiği için ve şahıs belirttiği için şahıs ekidir.)
Not: Ek fiilin (ek eylem) yüklem olmasını sağlayan sadece isim ve fiiller değil; isim soylu
sözcükler ve fiilimsiler de ek fiilin yüklem olmasını sağlar.
Örnek
Bunları bana yapan sendin. (zamir)
Bunlar senin içindir. (edat)
Bugün hava oldukça güzeldi. (sıfat)
Kitaplar orada çokmuş. (zarf-miktar zarfı)
En muteber haslet çalışmaktır. (fiilimsi-isim-fiil)
Son görüştüğünüz kişi akşam eve geç gelendi. (fiilimsi-sıfat-fiil)
Not: Ek fiilin (ek eylem) şartı eklendiği
kelimeyi yüklem yapmaz. Cümleye detaylı bakıldığında yüklemin farklı bir sözcük
olduğu anlaşılır.
Örnek
İstediğim gibi çalışmazsan bu sınavı geçemezsin.
Ayrıca bakınız
Ek fiil (Ek eylem)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder