Edebiyat Okulu: Şarkı

ŞARKI

Türklerin Divan Edebiyatı'na kazandırdığı bir nazım biçimidir. Halk Edebiyatı'ndaki türkünün karşılığıdır. Müzikte, türkünün karşıtı olarak kullanılır. Şarktan gelen, batılı anlamında kullanılır. Şarkı, ayrıca birçok ses sanatçısı tarafından söylenerek Türk toplumunun musikisinde önemli bir yer tutmaktadır.

Şarkının ilk örneklerine Divan Edebiyatı'nda 11. yüzyılda rastlanır. Şarkı türü Divan Edebiyatı'nda özellikle 18. yüzyılda Lâle Devri'nde gelişmiştir. Şarkı türünün en büyük şairi Divan Edebiyatı ve Lale Devri sanatçısı Nedim'dir. Özellikle Lale Devri'nin şevk ve şatafatını şarkı ile dile getirmiştir. Nail-i Kadim, Enderunlu Fazıl, Enderunlu Vasıf Divan Edebiyatı'nda şarkı türünün diğer önemli sanatçılarıdır.

Yahya Kemal Beyatlı, 20. yüzyıl Türk edebiyatında şarkı türünün en önemli sanatçısıdır. Bu devir yani Yeni Türk edebiyatında şarkılar genellikle iki bentli ve nakaratlıdır.

Şarkı Nazım Biçiminin Özellikleri

Şarkının oluşmasında türkünün büyük bir etkisi olmuştur.
Dörtlüklerle kurulur. Dörtlük sayısı 3-5 arasında değişir. (Dörtlükten maksat dörder dizelik benttir.) Dörtlüklerden kurulan musammat da denebilir.
Besteyle okunmak için yazılan şiirlerdir. Bu anlamda fazla uzun değillerdir.
Şarkılarda, aşk, gündelik hayat, sevgilinin güzellikleri, içki, eğlence gibi konular işlenir.
Şarkılarda geniş halk kitlelerine ulaşmak esas alındığından şarkıların dili genellikle sadedir.
Şarkılarda günlük kullanılan dile ait söyleyişler ve halk deyişleri çok fazla yer alır.
Uyak düzeni, birkaç şekilde uygulanır: "aAaA / bbbA / cccA" veya "bAbA /cccA /dddA" gibi.
Genellikle son dizeler nakarat şeklindedir. Bent sonlarında tekrar edilen dizelerdir.
Aruz vezninin kıvrak kalıplarıyla söylenir. Aruzun her kalıbı kullanılabilir.
Şarkı, zamanla müzik esaslı bir tür halini almıştır.
Müziğin en dokunaklı ve en güzel yeri üçüncü dizedir. Buna "miyan" adı verilir. Bestenin en önemli bölümüdür. Dördüncü dizeye de "nakarat" adı verilir.
Şarkılarda son bentte şairin mahlası geçer.
Türk edebiyatında en çok şarkıyı Enderunlu Vasıf yazmıştır. En önemli temsilcisi ise kuşkusuz ki Nedim'dir. Nedim, şarkılarında gazel ve kasidelerine göre daha sade bir dil kullanmıştır.

Şarkı Türü ile İlgili Örnekler

Örnek 1

Kalbim yine üzgün seni andım derinden
Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden
Üzgün ve kırılmış gibi en ince yerinden
Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden

Senden boşalan bağrıma gözyaşları dolmuş
Gördüm ki yazın bastığımız otları solmuş
Son demde bu mevsim gibi benzim de kül olmuş
Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden

Yahya Kemal Beyatlı

Örnek 2

Sevdiğim cânım yolunda hâk ile yeksân olduğum