Edebiyat Okulu: Tenasüp (Uygunluk)

Tenasüp, kelime anlamı olarak "yakışma, uygunluk" anlamlarına gelir. Anlamca birbiriyle alakalı sözlerin bilinçli olarak bir arada kullanılması sanatına tenasüp (uygunluk) denir. Tezat teşkil eden sözcükler arasında tenasüp olmaz.

Divan edebiyatında mitoloji, mesnevi kahramanları, bitki, hayvan isimleri bu sanat içinde geçen unsurları oluşturur. Tenasüp (uygunluk) sanatında birbiriyle alakalı sözcükler beyit, mısra, dörtlük vb. birimlerde belirgin hale gelip okuyucunun zihninde adeta cisimleşir.

Tenasüp (Uygunluk) Sanatına Örnekler

Örnek 1

Meyhane ki saki sarhoş, şişe sarhoş, mey sarhoş

Açıklama: Dizede anlamsal olarak birbiriyle alakalı sözler koyu olarak yazılanlardır. Hepsi de aynı iklimin sözcükleridir. Şair, düşüncelerini okuyucunun zihninde berraklaştırmak için tenasüp (uygunluk) sanatına başvurmuştur.

Örnek 2

Aramazdık gece mehtâbı yüzün parlarken

Bir uzak yıldıza benzerdi güneş sen varken

(Faruk Nafiz Çamlıbel)

Mehtap: ay ışığı (aydınlığı)

Açıklama: Birbirine uygun "gece, mehtap ve yıldız" sözcükleri bir arada kullanılmıştır. Hepsi de akşam vakti ile ilgili kavramlardır. Şair, bilinçli olarak bunları bir arada kullanmış ve tenasüp (uygunluk) sanatı ortaya çıkmıştır

Örnek 3

Yunus ki nergiste güler, gülde kanar

Kırlarda gelincikte onun bağrı yanar

(Yunus Emre)

Açıklama: Şiirde "nergis, gül, gelincik" sözcükleri etrafında oluşan bir tenasüp sanatı söz konusudur. Hepsi de çiçek adlarıdır. Şair bunları bilinçli bir şekilde bir arada kullanarak tenasüp (uygunluk) sanatını oluşturmuştur.

Örnek 4

Bu akşam ışık olduk, renk olduk, ses olduk,

Yeniden kışla olduk, asker olduk, tüfek olduk.

Açıklama: "Kışla, asker, tüfek" sözcükleri savaş ile ilgili kavramlardır. Şair, bilinçli bir şekilde birbiriyle ilgili sözcükleri bir arada kullanarak tenasüp (uygunluk) sanatı oluşturmuştur.

Örnek 5

Aşk derdiyle hoşem el çek ilacımdan tabib

Sunma derman kim helakim zehr-i dermanındadır

Açıklama: "Derd, derman, ilaç, zehir" sözcükleri birbiriyle ilgili sözcükler oldukları için şiirde tanasüp (uygunluk) sanatı ortaya çıkmıştır.

Örnek 6

Kamu bîmârına canan devay-ı dert ider ihsan

Niçün kılmaz bana derman beni bîmâr sanmaz mı?

(Fuzuli)

Bîmâr: hasta

Açıklama: Beyitte bilinçli bir şekilde birbiriyle ilgili sözcükler bir arada kullanılmıştır. Amaç, okuyucunun zihninde bir şeyi belirginleştirmektir. "Bîmâr, deva, dert, derman" sözcükleri hastalıkla ilgili sözcüklerdir.

Örnek 7

Artık demir almak günü gelmişse zamandan,

Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan.

(Yahya Kemal Beyatlı)

Açıklama: "Demir almak, gemi, liman" sözcükleri hep deniz ulaşımı ile ilgili kavramlardır. Okuyucunun zihninde bir şeyi belirgin hale getirmeye çalışan şair tenasüp (uygunluk) sanatına başvurmuştur.

Örnek 8

Gün doğumundan gün batımına kızardı bahçe

Bir bir leylâk nergis lâle ve sümbül düştü

(Sezai Karakoç)

Açıklama: "Leylâk, nergis, lâle ve sümbül" birer çiçek ismi olup aynı anlama gelen sözcüklerdir. Bu sözcükler etrafında oluşan bir tenasüp (uygunluk) sanatı söz konusudur.

Örnek 9

Lâleyi sümbülü, gülü hâr almış.

Zevk u şevk ehlini âh u zâr almış.

Hâr: diken

Zâr: inleme

Açıklama: İlk dizede geçen "lâle, sümbül, gül, hâr" sözcükleri bitkilerle ilgili sözcükler oldukları için; "zevk, şevk, âh, zâr" sözcükleri de bir ruh halini yansıttığından tenasüp (uygunluk) sanatı ortaya çıkmıştır.

Ayrıca bakınız

Teşbih (Benzetme)

İstiare (Eğretileme)

Teşhis (Kişileştirme)

İntak (Konuşturma)

Mecaz-ı Mürsel (Ad Aktarması)