TELMİH (ANIMSATMA)
Sözlük anlamı "imalı söyleme, açıkça
söylememe"dir. Bilinen bir olayı, tanınmış bir kişiyi hatırlatma,
çağrıştırma sanatına telmih (anımsatma) denir. Halk ve
Divan edebiyatında çok fazla başvurulan bir sanattır. Telmih sanatının başlıca
özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:
- Telmih (hatırlatma) sanatı "andırma"
olarak da isimlendirilir.
- Bu sanatta bilinen bir olay veya kişiden dolaylı
bir şekilde bahsetmek esastır.
- Dini hikâyeler, ayet-i kerimeler ve mesnevilerde
yer alan asıl kahramanlar telmih sanatını oluşturur.
- Telmihte en önemli şey olay veya kişilerle ilgili
anahtar kelimenin metin içerisinde verilip asıl meseleye bu sözler
çerçevesinde ulaşmaya çalışmadır.
- Anımsatılan şey uzun uzadıya açıklanmayıp bir iki
sözcükle dile getirilir.
- Telmih (anımsatma) sanatında ortak kültür oldukça
önemlidir.
- Telmih (anımsatma) sanatında anlatılan duygu ile
işaret edilen olay arasında gizli de olsa bir benzetme söz konusudur.
- Telmih (hatırlatma) sanatındaki olay veya kişiler
şiir veya metin ile anlam ve benzerlik ilişkisi içinde olmak zorundadır.
- Telmihte aşk hikâyeleri, savaşlar, devlet
idaresi, peygamberlerin mucizeleri, velilerin kerametleri, tarihi
şahsiyetler, tarihi olaylar, kıssalar çok önemli unsurlar olarak işlenir.
- Hz Yusuf'un güzelliği; Hz Nuh'un kavminin
uğradığı tufan olayı; Hz Musa'nın Firavun ile mücadelesi, Tur Dağı
hadisesi, Hz Hızır'la bir yolculuğa çıkması; Hz İsa'nın hastaları
iyileştirmesi, ölüleri diriltmesi; Hz İbrahim'in ateşe atılması, Hz.
Süleyman'ın yüzüğü, hayvanlarla konuşması, karınca hikâyesi, hüdhüdü; Hz
Muhammed'in (SAV) miraca çıkması vb. hadiseler telmih sanatında çok fazla karşımıza
çıkar.
Telmih (Anımsatma) Sanatına Örnekler
Örnek 1
Gökyüzünde İsa ile
Tur Dağı’nda Musa ile
Elindeki asa ile
Çağırayım Mevla’m seni
(Yunus Emre)
Açıklama: Yukarıdaki
dörtlüğün ilk dizesinde Hz İsa'nın Allah tarafından gökyüzüne yükseltilmesine,
ikinci dizede Hz. Musa'nın Tur Dağı'nda Allah ile gerçekleşen mucizevi
durumuna, üçüncü dizede Hz Musa'nın yere attığında büyük bir yılana dönüşen
mucizevî asasından bahsedilmektedir. Dörtlükte bu üç unsur etrafında oluşan bir telmih sanatı söz konusudur.
Örnek 2
Gönlünü Şirin'in aşkı
sarınca
Yol almış hayatın ufuklarınca
O hızla dağları Ferhat yarınca
Başlamış akmaya çoban çeşmesi
(Faruk Nafiz Çamlıbel)
Açıklama: Yukarıdaki dörtlükte Ferhat ile Şirin
hikâyesine telmih yapılmıştır. Ferhat ile Şirin meselesi konusu aşk olan bir
Türk halk öyküsüdür. Edebiyatta zorluklar söz konusu olduğunda bu hikâye
anımsatılır. Hikâyede Ferhat'ın Şirin'e ulaşması için koskoca bir dağı delmesi
gerekir. Şair, çoban çeşmesinin aşkla şevkle akmasını Ferhat'ın Şirin'e
ulaşması için dağı delmeye çalışmasına benzetmiştir. Böylece telmih (hatırlatma)
sanatı ortaya çıkmıştır.
Örnek 3
Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor Tevhid'i
Bedr'in aslanları
ancak bu kadar şanlı idi.
(Mehmet Akif Ersoy)
Açıklama: Şair,
bu şiirde Çanakkale'de çarpışan Türk savaş güçlerini peygamberimizin Bedir Savaşı'ndaki ordusuna benzetiyor. Bedir Savaşı'nda bir avuç Müslüman
binlerce müşriki yenip savaşı kazanır. Çanakkale Savaşı'nda da aynı durum
söz konusudur. Elinde doğru dürüst bir silah olmayan Türk askeri bütün dünyaya karşı savaşı inanılmaz bir şekilde kazanır.
Örnek 4
Mende Mecnûn'dan füzûn âşıklık isti'dâdı var
Âşık-i sâdık menem Mecnûn'un ancak adı
var
(Fuzuli)
Füzûn: fazla
İsti'dâd: kabiliyet, yatkınlık
Âşık-i sâdık: gerçek âşık
Açıklama: Bu beyitte Leyla ile Mecnun hikâyesine telmih yapılmıştır. Leyla ile Mecnun'un bütün âşıklara emsal olan o müthiş aşkından,
Mecnun'un Leyla'yı bulmak için yıllarca çöllerde dolaşmasına, delirmesine
anımsatmada bulunulmuştur. O müthiş âşk aslında benim âşkım kadar olamaz. Ben
ondan daha büyük bir aşk yaşamaktayım, demektedir.
Örnek 5
Seyretti hava üzre denir taht-ı
Süleyman
O saltanatın yeller eser şimdi yerinde.
(Ziya Paşa)
Açıklama: Hz. Süleyman çok büyük bir servet sahibiydi. O, en
zengin peygamber ve kişi olarak bilinir. Kurda, kuşa, suya neredeyse her şeye
hükmedebiliyordu. Şair, burada Süleyman peygamberin mal varlığı, gücü ve
saltanatının dahi geçici olduğuna atıfta bulunarak dünyanın geçiciliğine sözü getirmek istemiştir. Yani telmih sanatı ile düşüncesini güçlendirmiştir.
Örnek 6
Beni bende demen bende değilem
Bir ben vardır bende benden içerü
Süleyman kuş
dili bilür dediler
Süleyman var Süleyman'dan içerü
(Yunus Emre)
Açıklama: Bu
şiirde de Hz Süleyman'ın kuş dilini bilmesine telmih yapılmıştır. Hz Süleyman'ın
bir mucizesi de diğer yaratıkların dilini bilmesi ve onlarla konuşması ve
onları emri altında çalıştırabilmesiydi.
Örnek 7
Ey dost senin yoluna
Canım vereyim Mevla
Aşkını komayayın
Od'a gireyim
Mevla
Od: ateş
Açıklama: Hz
İbrahim'in ateşe atılması hadisesine telmih yapılmıştır. Hz İbrahim, bir
tapınakta yer alan putları kırdığı için Nemrut tarafından ateşe atılır.
Allah'ın emriyle ateş, bir anda sönüp o yer gül bahçesine döner. Hz. İbrahim de
o gül bahçesinden gülleri toplayarak çıkar.
Örnek 8
Şuh Şirin'ler yüzünden dağ delen Ferhat'lar,
Aslıhan'lardan yanan Âşık Kerem'ler
görmüşüz
Açıklama: Telmih (hatırlatma) sanatında sık sık halk hikâyelerine
başvurulur. Bu dizelerde Ferhat ile Şirin, Kerem ile Aslı
hikâyelerine telmihte bulunulmuştur. Ferhat'ın Şirin'e ulaşmak için dağı
delmeye çalışması meselenin özüdür. Kerem, Ermeni keşişin kızı olan Aslı'ya
aşık olur. Babası onun Kerem ile evlenmesine izin vermez. Kerem, Aslı'ya
çeşitli zorluklar neticesinde ulaşır. Kerem'in evlendiği gün Kerem de Aslı da
yanıp kül olurlar ve ölürler.
Örnek 9
Dövdükçe tavlanan demir er geç kılıçlaşır
Her kın filizlenip, Ali'den Zülfikar açar
(Abdullah Ö.
Hacıtahiroğlu)
Açıklama: Dizelerde Hz. Ali'nin İslam tarihindeki
kahramanlıkları ve meşhur kılıcı "Zülfikar"a atıfta bulunulmuştur. Hz. Ali'nin
Zülfikar ismindeki kılıcı bütün kılıçlardan farklı olarak çift başlı bir kılıç olarak bilinir.
Örnek 10
Serp onlara ambardan bir
avuç arpa
Kuşlarım geliyor kanat çırpa çırpa
Değil mi ki yollar kilitli ve sapa,
Oku, güzel Yusuf'u öven Mezamir…
(Ahmet Muhip Dıranas)
Açıklama: Dörtlükte
Hz. Yusuf peygamberin Mısır'a padişah olması ile güzelliğine atıfta bulunulmuştur.
Hz Yusuf'un eşsiz güzelliği, Mısır'a aziz olması, kardeşleriyle yaşadığı
hadiseler telmih (hatırlatma) sanatında sürekli karşımıza çıkar.
Örnek 11
Hırçın yel, uslu dal kapışırlar yalın
kılıç
Rüstem bitirse bir savaş, İsfendiyar açar
Açıklama: Dizelerde
tarihi şahsiyetlere yönelik güçlü bir telmih (hatırlatma) söz konusudur.
İran'ın güçte emsalsiz pehlivanı olan Zaloğlu Rüstem ile yine ondan aşağı
olmayan İsfendiyar'ın kahramanlıklarına atıfta bulunulmuştur.
Örnek 12
Kardeşini öldürüyor Kabil,
İçimde bir yalnızlık duygusu,
Ölüm kadar uzun yaz uykusu,
Sıkıntı ile geçilen sahil.
(Orhan Veli)
Açıklama: Orhan Veli, bu dizelerde Habil'in kardeşi olan
Kabil'i öldürmesine çağrışımda bulunmuştur. Şair, insanlık
tarihinin en önemli ve eski bir hadisesi olan bu olayla düşüncelerini
geliştirmeye çalışmıştır. Böylece telmih (hatırlatma) sanatı ortaya çıkmıştır.
Ayrıca bakınız
Telmih
(Anımsatma)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder