TEDRİC (DERECELENDİRME)
Anlatımda kavramların derecelerinin dikkate alınarak sıralanmasına tedric (dereceleme) denir. Sıralama
büyükten küçüğe, küçükten büyüğe; yüksekten alçağa veya alçaktan yükseğe doğru
olur. Düşünceyi etkili kılmak için bu yola başvurulur. Tedric
(derecelendirme) sanatı iki şekilde yapılır:
a) Yüklesen Tedric (dereceleme): Anlatımda kavramların küçükten büyüğe, azdan çoğa doğru
sıralanmasıdır.
Örnek 1
Geçsin günler, haftalar, aylar,
mevsimler, yıllar
Zaman sanki bir rüzgâr ve bir su gibi aksın
(Enis
Behiç Koryürek)
Açıklama: Şiirde kavramlar kapsamı az olandan kapsamı daha çok olana doğru sıralanmıştır. Dizelerde günden, haftaya, ay
ve mevsime doğru bir sıralama söz konusudur.
Örnek 2
Makber, makber değil bir türbe,
Türbe değil bir mabet,
Mabet değil bir küre
Küre değil bir sonsuz uzay olmalıydı.
Küre değil bir sonsuz uzay olmalıydı.
(Abdülhak
Hamit Tarhan)
Açıklama: Şiirde sürekli yükselen
bir sıralama vardır. Makberden türbeye, türbeden mabete oradan da küreye ve
sonunda sonsuz bir uzaya gidiş söz konusudur. Böylece tedric (dereceleme) sanatı ortaya çıkmıştır.
b) Alçalan Dereceleme: Anlatımda kavramların çoktan
aza, büyükten küçüğe doğru bir sıra gözetilerek dile getirilmesidir.
Örnek
Taraflardan top ve tüfek sesi kesildi. İki
asker mızrak mızrağa, kılıç kılıca, hançer hançere vuruşmaya başladılar.
(Namık
Kemal)
Açıklama: Burada Namık Kemal, savaşın sürekli alçalan bir tonla devam ettiğini dile getirmeye çalışmaktadır. Bu alçalma top sesinden en son hançer hançere vuruşmaya dönüşmüştür.
Tedric
(Dercelendirme) Sanatına Örnekler
Örnek 1
Geçsin günler, haftalar
Aylar,
mevsimler, yıllar
Açıklama: Küçükten büyüğe devam eden bir söylem söz
konusudur. Şair günden başlayarak yıla kadar aradan geçen bütün zaman
dilimlerini sıralamış böylece tedric (dereceleme) sanatı ortaya çıkmıştır.
Örnek 2
Meşhur olduk sayende ey sevgili
Gezer olduk şehir ülke kıtalar
(Laedri)
Açıklama: İkinci dizede yükselen
bir tedric sanatı vardır. "Şehir, ülke, kıta"
sözcükleri arasında bu sanat oluşmuştur.
Örnek 3
Şehir şehir ülke ülke ararsın
Bulamazsın artık sen bendeviyi
(Laedri)
Açıklama: İlk dizede "şehir şehir, ülke ülke" kavramları arasında yükselen bir tedric (derecelendirme)
sanatı söz konusudur.
Örnek 4
Okyanustan denizden ırmaklara
Hayalinle düştüm ben bu yollara
(Laedri)
Açıklama: İlk dizede
"okyanus, deniz ve ırmak" sözcükleri arasında bir sıralama söz
konusudur. Şairin düşüncesini etkili kılmak için sürekli alçalan bir sıralama
ile tedric (derecelendirme) sanatına başvurduğunu görmekteyiz.
Örnek 5
Ormandım ağaçtım bir dala döndüm
Vefasız afetle bir muma döndüm
(Laedri)
Açıklama:
"Orman, ağaç ve dal" sözcükleri arasında bir sıralama söz konusudur.
Düşüncesini alçalan bir tonla işleyen şair tedric (dereceleme) sanatına başvurarak da ifadelerdeki etkililiği arttırmaya çalışmıştır.
Ayrıca bakınız
Tedric
(Dereceleme)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder