Sözlük anlamı "toplama ve yayma"dır. Bir dizede birden fazla kavramı söyleyip ikinci dizede bu kavramlarla ilgili aynı sayıda ve ilk dizelerdeki kavramlarla ilişkili kavrama ya da söze yer verme sanatına leffüneşr sanatı denir. Başlıca özellikleri şunlardır:
- Leffüneşr
sanatı için bir dizede geçen en az iki sözcükle ilgili niteliklerin
alt dizede sıralanması gerekir. Yani bunların benzerlik ve karşılıklarının
yer alması gerekir.
- Bu sanat
nadiren de olsa düzyazıda da görülebilir.
- İlk dizede
söylenenlerle ilgili ikinci dizedeki ilgili sözcükleri veya öbekleri bulma
okuyucu veya dinleyiciye bırakılır.
- Sözcükler
arasındaki ilgi çok boyutlu düşünülerek rahatlıkla bulunabilir.
İlk dizede dile getirilenlerin ikinci dizede düzenli ya da düzensiz sıralanmasına göre leffüneşr sanatı ikiye ayrılır:
1. Düzenli Leffüneşr (Leffüneşr-i Mürettep): Buna düzenli leffüneşr veya sıralı leffüneşr sanatı da denir. İlk sırada (bu genellikle dize olur) söylenen sözcük veya sözlerle ilgili olarak ikinci dizede bununla ilgili unsurların sırayla gelmiş olmasına denir.
Örnek
Yusuf ol dehrde sen hem Eyüp ol
(Laedri)
Dehr: dünya
Açıklama: İlk dizede geçen "Yusuf ile Eyüp" peygamberlerin alt dizede en önemli özellikleri sıralanmıştır. Yusuf peygamber güzelliğiyle; Eyüp peygamber de sabrı ile meşhurdur. Düzenli bir sıra takip edilerek "Yusuf ile güzel" ve "Eyüp ile sabr" sözcükleri arasında leffüneşr-i mürettep sanatı ortaya çıkmıştır.
2. Düzensiz Leffüneşr (Leffüneşr-i Gayri Mürettep): Sıralı olmayan düzensiz leffüneşr sanatı olarak da isimlendirilir. İlk dizede ilgili sözcük ya da sözlerin ikinci dizede bir sıra gözetilmeksizin dile getirilmesidir.
Örnek
Deli eder insanı bu deniz, bu gökyüzü
(Cahit Öztürk)
Açıklama: İlk dizede geçen "deniz ile gökyüzü" sözcükleri ikinci dizedeki "yıldız ve balık" sözcükleri ile ilişkilendirilmiştir. Öyle ki "deniz ile balık"; "gökyüzü ile yıldız" kavramları arasında düzensiz bir leffüneşr-i mürettep sanatı söz konusudur.
Leffüneşr (Toplama-Yayma) Sanatına Örnekler
Örnek 1
Güle konan diken ırak olur
(Laedri)
Açıklama: Yukarıdaki şiirde ilk dizede geçen "gül ve diken" sözcükleri ile ikinci dizede geçen "bülbül ile karga" sözcükleri arasında bir anlam ilişkisi söz konusudur. Bu ilişki, Leffüneşr-i mürettep sanatı şeklinde oluşmuştur. "Gül ile bülbül" ve "diken ile karga" ilişkilendirilmiştir. Divan edebiyatında bu unsurlar sürekli ilişkilendirilir.
Örnek 2
Yârin ağzı zülfü onu kör etmiş
(Laedri)
zülüf: saç
Açıklama: İlk dizede geçen "ağız ve zülüf" kelimeleriyle ilgili sözcüklerin ikinci dizede kullanıldığını görmekteyiz. Divan edebiyatında sevgilin ağzı bir mim (Arapça mim harfi) kadar düşünülmüştür. Yine saçları da simsiyah olarak tasvir edilmiştir. O zaman "ağız ile mim", "zülüf ile katran" sözcükleri arasında bir düzenli leffüneşr sanatı söz konusudur.
Örnek 3
Ben bir sedefim, sen nisan bulutu,
Açıklama: İlk dizede geçen "sedef ile nisan bulutu" ikinci dizede geçen "damla ve inci" sözcükleri arasında bir anlam ilişkisi söz konusudur. Öyle ki "sedef ile yuvarlak inci, nisan bulutu ile damla" arasında bir tertipsiz leffüneşr sanatı söz konusudur.
Örnek 4
Aşk derdiyle hoşem el çek ilacımdan tabib
(Fuzuli)
Açıklama: İlk dizede geçen "derd ile ilaç" sözcükleri; ikinci dizede geçen "derman ile zehr" sözcükleri arasında bir ilişkilendirme söz konusudur. "Derd ile derman", "ilaç ile zehr" sözcükleri arasında anlamsal bir ilişki olduğu için şiirdeki dizelerde bir düzenli leffüneşr sanatı vardır.
Örnek 5
Bâran değil, şafak değil, ebr-i seher değil
Açıklama: Yukarıdaki beytin ilk dizesinde geçen "bâran ile ebr-i seher" sözcükleri ile ikinci dizede geçen "gözyaşı ve dûd-ı ah" sözcükleri ilişkilendirilmiştir. Öyle ki "bâran ile gözyaşı"; "ebr-i seher ile dûd-ı ah" sözcükleri arasında bir düzenli leffüneşr sanatı söz konusudur. Divan edebiyatında sabahın seher vaktinde yapılan ahın çok önemli olduğu ve kabul gördüğü inancı yaygındır. Bu vesile ile bu iki kelime arasında bir anlam ilişkisi söz konusudur.
Örnek 6
İçimde kor donar, buzlar çözülür
(Hicranî)
Açıklama: İlk dizede geçen "kor ile buz" sözcükleri ikinci dizede geçen "ateş ve kar" sözcükleri ilişkilendirilmiştir. Burada "kor ile ateş" ve "buz ile kar" sözcükleri arasında bir ilişkilendirme söz konusudur. Yani düzenli bir leffüneşr sanatı yapılmıştır.
Örnek 7
Ârızun yâdıyla nemnâk olsa müjgânım n'ola
(Fuzuli)
Ârız: yanak
Açıklama: İlk dizede geçen "ârız ile müjgân" sözcükleri ve ikinci dizede geçen "gül ve diken" sözcükleri arasında bir bağ söz konusudur. Öyle ki Divan edebiyatında sevgilinin kirpikleri dikene yanakları da güle benzetilir. Burada "ârız ile gül" ve "müjgân ile hâr" arasında bir tertipli leffüneşr sanatı mevcuttur.
Örnek 8
Sakın bir söz söyleme... Yüzüme bakma sakın
Açıklama: İlk dizede geçen "söz söyleme ile bakma" sözleri" ile ikinci dizede geçen "sesini duyan ile göz" sözcükleri ilişkilendirilmiştir. Öyle ki "Söz söyleme ve sesini duyan" sözleri ile "bakma ve göz" sözcükleri arasında anlamsal bir bağ söz konusudur. Dizelerde düzenli bir leffüneşr sanatı söz konusudur.
Örnek 9
Bir kuş olsam sen de bülbül olaydın
(Laedri)
Açıklama: Kuş denildiği zaman sürekli olarak aklımıza uçmak gelir. Divan edebiyatında bülbül sürekli güle konar. Bu dizelerde "kuş ile uçmak; bülbül ile gül" sözcükleri arasında bir anlam ilişkisi söz konusu olduğundan ve düzenli bir sıra takip edildiğinden leffüneşr-i mürettep sanatı ortaya çıkmıştır.
Ayrıca bakınız
Hiç yorum yok:
Yorum Gönderme