LEFFÜNEŞR (TOPLAMA-YAYMA)
Sözlük anlamı "toplama ve
yayma"dır. Bir dizede birden fazla kavramı söyleyip, ikinci dizede bu
kavramlarla ilgili aynı sayıda ve ilk dizelerdeki kavramlarla ilişkili kavrama ya da söze
yer verme sanatına leffüneşr sanatı denir. Başlıca özellikleri
şunlardır:
- Leffüneşr sanatı için bir dizede geçen en az
iki sözcükle ilgili niteliklerin, alt dizede sıralanması gerekir. Yani
bunların benzerlik ve karşılıklarının yer alması gerekir.
- Bu sanat nadiren de olsa düzyazıda da
görülebilir.
- İlk dizede söylenenlerle ilgili ikinci dizedeki
ilgili sözcükleri veya öbekleri bulma okuyucu veya dinleyiciye bırakılır.
- Sözcükler arasındaki ilgi çok boyutlu düşünülerek
rahatlıkla bulunabilir.
İlk dizede dile getirilenlerin ikinci
dizede düzenli ya da düzensiz sıralanmasına göre leffüneşr sanatı ikiye
ayrılır:
1. Düzenli Leffüneşr (Leffüneşr-i
Mürettep): Buna düzenli
leffüneşr veya sıralı leffüneşr sanatı da denir. İlk sırada (bu genellikle dize
olur) söylenen sözcük veya sözlerle ilgili olarak ikinci dizede bununla ilgili
unsurların sırayla gelmiş olmasına denir.
Örnek
Yusuf ol
dehrde sen hem Eyüp ol
Hem güzele timsal sabır da misal
(Laedri)
Dehr: dünya
Açıklama: İlk dizede geçen "Yusuf ile Eyüp"
peygamberlerin alt dizede en önemli özellikleri sıralanmıştır. Yusuf peygamber
güzelliğiyle; Eyüp peygamber de sabrı ile meşhurdur. Düzenli bir sıra takip
edilerek "Yusuf ile güzel" ve "Eyüp ile sabr" sözcükleri
arasında leffüneşr-i mürettep sanatı ortaya çıkmıştır.
2. Düzensiz Leffüneşr (Leffüneşr-i Gayri
Mürettep): Sıralı
olmayan düzensiz leffüneşr sanatı olarak da isimlendirilir. İlk dizede
ilgili sözcük ya da sözlerin ikinci dizede bir sıra gözetilmeksizin dile
getirilmesidir.
Örnek
Deli eder insanı bu deniz, bu gökyüzü
Göz kırpar yıldızlar, türküler söyler balıklar
(Cahit Öztürk)
Açıklama: İlk dizede geçen "deniz ile gökyüzü" sözcükleri ikinci dizedeki "yıldız ve balık" sözcükleri ile ilişkilendirilmiştir. Öyle ki "deniz ile balık"; "gökyüzü ile yıldız" kavramları arasında düzensiz bir leffüneşr-i mürettep sanatı söz konusudur.
Leffüneşr (Toplama-Yayma) Sanatına Örnekler
Örnek 1
Güle konan diken ırak
olur
Bazen bülbül bazen
de karga olur.
(Laedri)
Açıklama: Yukarıdaki şiirde ilk dizede geçen "gül ve
diken" sözcükleri ile ikinci dizede geçen "bülbül ile karga"
sözcükleri arasında bir anlam ilişkisi söz konusudur. Bu ilişki, Leffüneşr-i
mürettep sanatı şeklinde oluşmuştur. "Gül ile bülbül" ve "diken
ile karga" ilişkilendirilmiştir. Divan edebiyatında bu unsurlar sürekli
ilişkilendirilir.
Örnek 2
Yârin ağzı zülfü onu kör etmiş
Biri mim ve
biri katran eylemiş
(Laedri)
zülüf: saç
Açıklama: İlk dizede geçen "ağız ve zülüf"
kelimeleriyle ilgili sözcüklerin ikinci dizede kullanıldığını görmekteyiz.
Divan edebiyatında sevgilin ağzı bir mim (Arapça mim harfi) kadar
düşünülmüştür. Yine saçları da simsiyah olarak tasvir edilmiştir. O zaman
"ağız ile mim", "zülüf ile katran" sözcükleri arasında bir
düzenli leffüneşr sanatı söz konusudur.
Örnek 3
Ben bir sedefim, sen nisan bulutu,
Ver damlaları, al yuvarlak inciyi.
Açıklama: İlk dizede geçen "sedef ile nisan bulutu"
ikinci dizede geçen "damla ve inci" sözcükleri arasında bir anlam
ilişkisi söz konusudur. Öyle ki "sedef ile yuvarlak inci, nisan bulutu ile
damla" arasında bir tertipsiz leffüneşr sanatı söz konusudur.
Örnek 4
Aşk derdiyle hoşem el çek ilacımdan tabib
Sunma derman kim
helakim zehr-i dermanındadır
(Fuzuli)
Açıklama: İlk dizede geçen "derd ile ilaç" sözcükleri;
ikinci dizede geçen "derman ile zehr" sözcükleri arasında bir
ilişkilendirme söz konusudur. "Derd ile derman", "ilaç ile
zehr" sözcükleri arasında anlamsal bir ilişki olduğu için şiirdeki
dizelerde bir düzenli leffüneşr sanatı vardır.
Örnek 5
Bâran değil,
şafak değil, ebr-i seher değil
Gözyaşıdır, ciğer kanıdır, dûd-ı ah'tır
Bâran: yağmur
Ebr-i seher: sabah bulutu
Dûd-ı ah: dumanın ahı
Açıklama: Yukarıdaki beytin ilk dizesinde geçen "bâran ile
ebr-i seher" sözcükleri ile ikinci dizede geçen "gözyaşı ve dûd-ı
ah" sözcükleri ilişkilendirilmiştir. Öyle ki "bâran ile
gözyaşı"; "ebr-i seher ile dûd-ı ah" sözcükleri arasında bir
düzenli leffüneşr sanatı söz konusudur. Divan edebiyatında sabahın seher
vaktinde yapılan ahın çok önemli olduğu ve kabul gördüğü inancı yaygındır. Bu
vesile ile bu iki kelime arasında bir anlam ilişkisi söz konusudur.
Örnek 6
İçimde kor donar, buzlar çözülür
Yağan ateş midir, kar mıdır
bilmem.
(Hicranî)
Açıklama: İlk dizede geçen "kor ile buz" sözcükleri ikinci dizede geçen "ateş ve kar" sözcükleri ilişkilendirilmiştir. Burada "kor ile ateş" ve "buz ile kar" sözcükleri arasında bir ilişkilendirme söz konusudur. Yani düzenli bir leffüneşr sanatı yapılmıştır.
Örnek 7
Ârızun
yâdıyla nemnâk olsa müjgânım n'ola
Zayi' olmaz gül temennâsiyle
vermek hâre
su
(Fuzuli)
Ârız: yanak
Nemnâk: ıslanmak
Müjgân: kirpik
Hâr: diken
Açıklama: İlk dizede geçen "ârız ile müjgân"
sözcükleri ve ikinci dizede geçen "gül ve diken" sözcükleri arasında
bir bağ söz konusudur. Öyle ki Divan edebiyatında sevgilinin kirpikleri dikene
yanakları da güle benzetilir. Burada "ârız ile gül" ve "müjgân
ile hâr" arasında bir tertipli leffüneşr sanatı mevcuttur.
Örnek 8
Sakın bir söz söyleme...
Yüzüme bakma sakın
Sesini duyan olur,
sana göz koyan
olur
(Faruk Nafiz Çamlıbel)
Açıklama: İlk dizede geçen "söz söyleme ile bakma"
sözleri" ile ikinci dizede geçen "sesini duyan ile göz"
sözcükleri ilişkilendirilmiştir. Öyle ki "Söz söyleme ve sesini
duyan" sözleri ile "bakma ve göz" sözcükleri arasında anlamsal
bir bağ söz konusudur. Dizelerde düzenli bir leffüneşr sanatı söz
konusudur.
Örnek 9
Bir kuş olsam sen de bülbül olaydın
Ben uçarken sen de güle konaydın
(Laedri)
Açıklama: Kuş denildiği zaman sürekli olarak aklımıza uçmak
gelir. Divan edebiyatında bülbül sürekli güle konar. Bu dizelerde "kuş ile
uçmak; bülbül ile gül" sözcükleri arasında bir anlam ilişkisi söz konusu
olduğundan ve düzenli bir sıra takip edildiğinden leffüneşr-i mürettep sanatı ortaya çıkmıştır.
Ayrıca bakınız
Leffüneşr
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder