AKİS
(YANSIMA)
Sözlük anlamı "geri dönme, yansıma"dır. Bir cümle
ya da dize içindeki sözleri ters çevirerek söyleme sanatına akis (yansıma) denir. Bu sanata
"Aks ü tebdil" ya da "tard ü aks" sanatı da denir. Daha çok reklam
metinlerinde karşımıza çıkar. İfadeler, ilk başta nasıl bir anlam teşkil
ederse ifadelerin dönüşümde de bir anlam içermesi gerekir. Akiste tekrarlanan
sözler çoğunlukla bir söz öbeği veya anlamlı bir sözdür.
Akis (yansıma) sanatı kelimelerin dizilişine göre ikiye ayrılır:
1. Tam Akis (Aks-i Tam): Dize
veya cümledeki anlamlı iki parçanın bir bütün olarak yer değiştirmesidir. Tam
akis sanatına ekleme veya çıkarma yapılamaz.
Örnek 1
Dîdem ruhunu gözler / gözler ruhunu dîdem
Kıblem olalı kaşın / kaşın olalı kıblem
(Nazîm)
Açıklama: Dizelerde durak olarak belirtilen yere
kadar söz söylenmiş sonra bu söz tersine döndürülmüştür. Bu, her iki dizede de
söz konusudur.
Örnek 2
Cennet gibidir rûyun / rûyun cennet
gibidir
Âdem doyamaz sana / sana doyamaz Âdem
(Yahya Nazim Efendi)
Açıklama: Dizelerde durak olarak belirtilen
yere kadar söz söylenmiş sonra bu söz tersine döndürülmüştür. Bu her iki dizede
de söz konusudur.
2. Noksan Akis (Aks-i Nâkıs): Akis sanatı yapılırken ekleme ve çıkarmaların yapıldığı
kelimelerin sıralarının değiştirildiği sanata noksan akis denir.
Örnek
Cihânda âdem olan bî-gam olmaz
Anunçün bî-gam olan âdem olmaz
(Necâtî)
Akis
(Yansıma) Sanatına Örnekler
Örnek 1
Her an bir yeni su vardı
Her yeni suda bir an
(Özdemir Asaf)
Örnek 2
Eskiden vardım ben, şimdi hiçim ben
Şimdi bir hiçim ben, eskiden vardım
(Lütfi Bey)
Örnek 3
– Gamzen ciğerim deldi / deldi ciğerim gamzen,
Bilmem
nic'olur halım / Halim nic'olur bilmem.
(Nazîm)
Örnek 4
Kabz u bastı bu yolun der-pey olur birbirine
Her düzün bir yokuşu her yokuşun bir düzü var
(Pertev Paşa)
Örnek 5
Gülşen bülbüle doymaz doymaz gülşene bülbül
Gülşene bu yakışır bu yakışır gülşene
Örnek 6
Islâhum eylemem te'emmül
Kim gül tiken olmaz u tiken gül
(Fuzulî)
Örnek 7
Bizler mi vakti hoşça geçirmekteyiz bugün?
Şüphem budur: Vakit mi geçirmektedir bizi?
(Yahya Kemal Beyatlı)
Örnek 8
Utandım ağlayarak, ağladım utanmayarak
(Mehmet Akif Ersoy)
Örnek 9
Fikrim tebeddül eylemez âlem tebeddül eylese
Âlem tebeddül eylese fikrim tebeddül eylemez
(Muallim Naci)
Örnek 10
Mecaz oldu hakikat, hakikat oldu mecaz
(Sadullah Paşa)
Örnek 11
Gelse der-gâhına ikrâm görürler küremâ
Kürema dergehine gelse görürler ikrâm
(Ziya Paşa)
Not: Yukarıdaki
bütün örneklerde sözler tekrarlanıp sözlerin yerleri
değiştirilmiştir. Böylece akis (yansıma) sanatı bu dize veya cümlelerde ortaya çıkmıştır.
Ayrıca bakınız
Akis (Yansıma)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder