Edebiyat Okulu: Dolaylı Tümleç Nedir? Örnekler

Yüklemin anlamını yer açısından tamamlayan ismin "-e, -de, -den" durum eklerinden birini alan tümleçlere dolaylı tümleç denir. Yükleme sorulan "kime, kimde, kimden, neye, nereye, nerede, nereden" sorularıyla bulunur.

Örnek
Dün akşam onlar evimize geldiler. (nereye)
dolaylı tümleç

Çocuklar okuldan ayrıldı. (nereden)
dolaylı tümleç

Bahçemizin çiçeklerine su vermiş. (nereye)
dolaylı tümleç

1. Bir cümlede birbirinden farklı birden fazla dolaylı tümleç olabilir.

Örnek

Okulumuza oradan ders kitapları getirdik.
d. tümleç d. tümleç

2. Dolaylı tümleçte sözcüğün hem yer bildirmesi hem de "-e, -de, -den" eklerinden birini alması gerekir. Bu iki özellik bir arada bulunmazsa öğe dolaylı tümleç olmaz. Bunun çok az istisnası vardır.

Örnek

Mustafa içeri girdi. (-e, -de, -den eklerinden birini almadığından zarf tümlecidir.)

Ahmet sessizce dışarıya çıktı. (Hem yer bildirmiş hem ilgili hal eklerini almış dolayısıyla dolaylı tümleçtir.)

İbrahim, ilkbaharda yaylaya çıkacak. (Ek almış fakat yer değil de zaman bildirdiği için zarf tümlecidir.)

3. Şekil olarak benzediği halde -ilgili hâl eklerini aldığı halde- dolaylı tümleci buldurmaya yönelik sorularla öğe bulunamadığı durumlarda öğe, dolaylı tümleç değil zarf tümleci olur. Burada hâl eki almış kelime veya kelime grubu bulunmakla birlikte yükleme "Nasıl?" sorusu sorulduğundan öğe zarf tümleci olur.

Örnek

Sınavı çalışmadığından kazanmamış.
zarf tümleci

Mustafa'yı candan seviyordu.
zarf tümleci

Adamlar saatlerce onu ayakta beklemiş.
zarf tümleci

Yukarıdaki her üç cümlede de yükleme "Nasıl?" sorusu sorulur.

4. Dolaylı tümleci bulmaya yönelik sorulan sorular da cümle içinde yer aldıklarında yine öğe olarak dolaylı tümleç olur. Bunlara verilen cevaplardan da dolaylı tümleci bulabiliriz.

Örnek

Kime sordu bu soruyu Ali?
dolaylı tümleç

Kimde buldu kaybolan defterini?
dolaylı tümleç

Kazandığını kimden öğrendi?
dolaylı tümleç

Neye bakıyordu çocuklar dalgın dalgın?
dolaylı tümleç

Ali akşam nereye gitti?
dolaylı tümleç

Yusuf nerede oturuyor?
dolaylı tümleç

Bu mektup sana nereden geldi?
dolaylı tümleç

5. ''Neye?'' sorusu ''Niçin?'' anlamında kullanılmışsa öğe, dolaylı tümleç değil zarf tümleci olur.

Örnek

Neye geç kaldın okula? (niçin anlamında /zarf tümleci)

6. Bazı cümlelerde ara söz dolaylı tümlecin açıklaması durumundadır.

Örnek

Köyüne - yıllarca görmediği yere - gidecek.
dolaylı tümleç dolaylı tümlecin açıklayıcısı

7. Sıralı cümlelerde dolaylı tümleç ortak kullanılabilir.

Örnek

Ahmet'e bağırıyor, bir şeyler söylüyordu.
dolaylı tümleç

Yukarıdaki cümleden şu sonuçlar çıkar:

Ahmet'e bağırıyordu.
dolaylı tümleç

Ahmet'e bir şeyler söylüyordu.
dolaylı tümleç