Çapraz Uyak

Bir dörtlükte birinci ve üçüncü dize ile ikinci ve dördüncü dizenin uyaklı olmasına çapraz uyak (çapraz kafiye) denir. Başka bir ifadeyle tek numaralı dizelerin kendi aralarında; çift numaralı dizelerin de kendi aralarında uyaklı olmalarına denir. Çapraz uyak türü sadece dörtlüklerde görülür. Uyak düzeni "abab" şeklinde gösterilir.


Çapraz Uyak (Çapraz Kafiye) ile İlgili Örnekler

 

Örnek 1

Uçun kuşlar uçun doğduğum yere      -a
Şimdi dağlarında mor sümbül vardır  -b
Ormanlar koynunda bir serin dere      -a
Dikenler içinde sarı gül vardır            -b

Rıza Tevfik Bölükbaşı

Açıklama: Birinci ile üçüncü dizelerle; ikinci ile dördüncü dizelerin oluşturduğu uyak örgüsüne çapraz uyak denir. Yukarıdaki dörtlükte de birinci ve üçüncü dizelerde geçen "yere ve dere" sözcükleri ile ikinci ve dördüncü dizelerde geçen "sümbül vardır-gül vardır" sözcükleri arasında çapraz uyak (çapraz kafiye) söz konusudur.

 

Örnek 2

Sana dün bir tepeden baktım aziz İstanbul       -a

Görmedim Gezmediğim, sevmediğim hiç bir yer-b
Ömrüm oldukça, gönül tahtıma keyfince kurul   -a
Sade bir semtini sevmek bile ömre değer          -b

Yahya Kemal Beyatlı

Açıklama: Birinci dize ile üçüncü dizelerde geçen "İstanbul-kurul" sözcükleri ile ikinci ve dördüncü dizelerde geçen "yer-değer" sözcükleri arasında çapraz uyak (çapraz kafiye) vardır.

 

Örnek 3

Başka sanat bilmeyiz, karşımızda dururken -a

Söylenmemiş bir masal gibi Anadolu’muz    -b
Arkadaş, biz bu yolda türküler tuttururken  -a
Sana uğurlar olsun… ayrılıyor yolumuz.      -b

Faruk Nafiz Çamlıbel

Açıklama: Dörtlükte geçen "dururken-tuttururken" sözcükleri ile "Anadolu'muz-yolumuz" sözcükleri arasında çapraz uyak (çapraz kafiye) vardır.


Örnek 4

Kalbim bir çiçektir, gündüzler ölgün  -a
Gelin, gelin, onu açın geceler           -b
Beni yâd edermiş gibi bütün gün      -a
Ötün kulağımda çın çın geceler        -b

Necip Fazıl Kısakürek

Açıklama: Dörtlüğün birinci ve üçüncü dizelerinde geçen "gün-ölgün" sözcükleri ile ikinci ve dördüncü dizelerinde geçen "açın geceler-çın geceler" sözcükleri arasında çapraz uyak söz konusudur.

 

Örnek 5

Dur yolcu! Bilmeden gelip bastığın   -a
Bu toprak, bir devrin battığı yerdir.  -b
Eğil de kulak ver, bu sessiz yığın      -a
Bir vatan kalbinin attığı yerdir.         -b

Necmettin Halil Onan

Açıklama: Birinci ve üçüncü dizeler ile ikinci ve dördüncü dizeler arasında çapraz uyak (çapraz kafiye) vardır.

 

Örnek 6

Kara gözlüm, efkârlanma gül gayrı,     -a
İbibikler öter ötmez ordayım…            -b
Mektubunda diyorsun ki "Gel gayrı!"    -a
Sütler kaymak tutar tutmaz ordayım… -b

Bekir Sıtkı Erdoğan

Açıklama: Yukarıdaki dörtlüğün birinci ve üçüncü dizelerinde geçen "gül gayrı-gel gayrı" sözcükleri ile ikinci ve dördüncü dizelerinde geçen "ötmez ordayım- tutmaz ordayım" sözcükleri arasında çapraz uyak (çapraz kafiye) vardır. 

 

Örnek 7

Gördüler: "Aynada bir gizli cihan…  -a
Ufku çepçevre ölüm servileri…"       -b
Sandılar doğdu içinden bir an         -a
O, uzun gözlü, uzun saçlı peri.        -b

Yahya Kemal Beyatlı

Açıklama: Yukarıdaki dörtlüğün birinci ve üçüncü dizelerinde geçen "cihan-an" sözcükleri ile ikinci ve dördüncü dizelerinde geçen "servileri-peri" sözcükleri arasında çapraz uyak (çapraz kafiye) söz konusudur. 

 

Örnek 8

Sokaktayım kimsesiz bir sokak ortasında  -a

Yürüyorum arkama bakmadan yürüyorum -b
Yolumun karanlığa saplanan noktasında    -a
Sanki beni bekleyen bir hayal görüyorum  -b

Necip Fazıl Kısakürek   

Açıklama: "Ortasında-noktasında" sözcükleri ile "yürüyordum-görüyordum" sözcükleri arasında çapraz uyak (çapraz kafiye) örgüsü söz konusudur.


Ayrıca bakınız

4 yorum: