CİNASLI UYAK
Ses bakımından aynı anlamları farklı sözcüklerin
oluşturduğu uyak türüne cinaslı uyak (cinaslı kafiye) denir. Cinaslı uyak aynı
zamanda bir edebi sanattır. Halk şiirimizde çok eski zamanlardan beri bu sanata
başvurulur. Cinaslı uyakta yazılışça fark olabilir. Bir dizede yer alan iki
kelime, diğer dizede bir araya gelerek tek kelime olabilir. Cinaslı kafiye daha
çok mani türünde (cinaslı manide) karşımıza çıkar.
Cinaslı Uyak (Kafiye) ile İlgili Örnekler
Örnek 1
Güle naz
Bülbül eder güle naz
Öyle bir derde düştüm
Ağlayan çok gülen az
Açıklama: Yukarıdaki mani, bir cinaslı mani örneğidir. Cinas, "gül" sözcükleri arasında olmuştur. Gül sözcüğü hem çiçek adı hem de "gül-" eylemi anlamında kullanılmıştır.
Örnek 2
Dönülmez akşamın ufkundayız vakit çok geç
Bu son fasıldır ey ömrüm nasıl geçersen geç
Açıklama: Yukarıdaki dizelerde cinas "geç" sözcükleri arasında olmuştur. İlk dizede geçen "geç " sözcüğü zaman anlamında; ikinci dizede geçen "geç-" sözcüğü "hayatın devamı anlamında" kullanılmıştır.
Açıklama: Yukarıdaki dizelerde cinas "geç" sözcükleri arasında olmuştur. İlk dizede geçen "geç " sözcüğü zaman anlamında; ikinci dizede geçen "geç-" sözcüğü "hayatın devamı anlamında" kullanılmıştır.
Örnek 3
Sinemi
Bürümüş ter sinemi
Felek çarkın kırılsın
Her işin tersine mi
Açıklama: Yukarıdaki manide "ter sinemi" sözcükleri arasında cinaslı uyak (kafiye) söz konusudur. İkinci dizede geçen "ter sinemi" terlemek ve çehre ile ilgiliyken dördüncü dizede geçen "tersine mi" sözü de "zıtlık, karşıtlık" anlamında kullanılmıştır.
Örnek 4
Yanalı
Haylıca vakit oldu
Ben bu derde yanalı
Binme namert atına
Ya mıh düşer ya nalı
Açıklama: Yazılışları aynı anlamları farklı sözcükler arasında cinaslı uyak (kafiye) oluşur. Bu manide de "yanalı" sözleri arasında cinaslı uyak (kafiye) oluşmuştur. Üçüncü dizede geçen "yanalı" sözcüğü "dertlenmek, içine düşmek" anlamındayken; beşinci dizede "ya" seslenme ünlemi ile atların ayaklarının altına vurulan aletten bahsedilmiştir.
Örnek 5
Budala
Bülbül konar bu dala
Olmuşum yâr delisi
Bana derler budala
Açıklama: Yukarıdaki
manide "bu dala" sözleri arasında cinaslı uyak (kafiye) söz
konusudur. İkinci dizede "bu" işaret sıfatı ile "ağacın dalı"; dördüncü dizede ise "zekâ yönünden geri, aptal"
anlamında kullanılmıştır. Dolayısıyla bu sözcükler arasında cinaslı uyak
(cinaslı kafiye) söz konusudur.
Örnek 6
Madem çoban değildin
Arkandaki sürü ne
Beni yârdan ayıran
Sürüm sürüm sürüne
Açıklama: İkinci dizede yer alan "sürü" ve "ne" sözcükleri ile dördüncü dizedeki "sürüne" sözcüğü arasında cinaslı uyak (cinaslı kafiye) söz konusudur. İkinci dizede sürü ile "küçükbaş hayvan topluluğu"; dördüncü dizede ise "sürünmek" anlamı esastır.
Örnek 7
Niçin kondun a bülbül
Niçin kondun a bülbül
Kapımdaki asmaya
Ben yârimden ayrılmam
Götürseler asmaya
Açıklama: "Asma" sözcükleri arasında cinaslı uyak (cinaslı kafiye) söz konusudur. İkinci dizedeki "asma" sözcüğü "
Ben yârimden ayrılmam
Götürseler asmaya
Açıklama: "Asma" sözcükleri arasında cinaslı uyak (cinaslı kafiye) söz konusudur. İkinci dizedeki "asma" sözcüğü "
Örnek 8
Her nefeste işledim ben bir günah
Bir günah için demedim ben bir gün ah
Süleyman Çelebi
Açıklama: "Günah" sözcüğü ile "gün ah" sözcükleri arasında cinaslı uyak (cinaslı kafiye) vardır. İlk dizede geçen "günah" sözcüğü "dince suç sayılan her şey" anlamında; ikinci dizede ise zaman anlamındaki gün ile ah sözcüğünün birleşmesinden oluşmuştur.
Örnek 9
Gayet çoktur değil benim yaram az
Bana yardan gayrı cerrah yaramaz
Açıklama: Yazılışları aynı (ayrı yazılmaları engel değil) anlamları farklı sözcüklerle yapılan kafiyeye cinaslı kafiye denir. Yukarıdaki dizelerde de ilk dizede geçen "yaram" ve "az" sözcükleri birleşerek dördüncü dizede geçen "yaramaz" sözcüğü ile cinaslı uyak (cinaslı kafiye) oluşturmuştur.
Örnek 10
Bilmem ki yaz mı gelmiş
Niçin açmış gül erken
Aklını kayıp ettim
Nazlı yârim gülerken
Açıklama: İkinci dizede geçen "gül" ve "erken" sözcükleri birleşerek dördüncü dizede geçen "gülerken" sözcüğü ile cinaslı uyak oluşturmuştur. Her iki dizedeki bu sözcüklerin anlamlarının farklı olması bu uyağı oluşturmuştur.
Örnek 11
Yaz arar
Bak şu garip bülbüle
Zemheride yaz arar
Cihanda bir yar sevdim
Ya faydadır ya zarar
Açıklama: Bir cinaslı mani örneği olan yukarıdaki örnekte üçüncü dizede geçen "yaz" ve "arar" sözcükleri birleşerek beşinci dizede geçen "ya" ve "zarar" sözcükleri ile cinaslı uyak (cinaslı kafiye) oluşturmuştur.
Ayrıca bakınız
Uyak Türleri
Cinaslı Uyak
Uyak Dizilişi-Örgülerine Göre Uyaklar
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder