Anlam Daralması

Herhangi bir sözcüğün genel anlamlılıktan özel anlamlılığa geçiş yapmasına anlam daralması denir. Anlam daralması, sözcüğün eskiden tamamını kastettiği bir şeyin zamanla onun sadece bir kısmını anlatır duruma gelmesidir.
 
Örnek
 
"Oğlan" sözcüğü eskiden hem kız hem erkek anlamlarında kullanılırdı. "Oğlan" sözcüğü günümüzde anlam daralması sonucu sadece "erkek çocuk" anlamında kullanılmaktadır.
 
"Erik" sözcüğü eskiden "şeftali, zerdali, kayısı" anlamlarında kullanılırken zamanla anlam daralmasına uğrayarak sadece bir meyvenin ismi olmuştur.
 
"Davar" sözcüğü eskiden "mal, mülk, varlık" için kullanılırken bu sözcük anlam daralmasına uğrayarak günümüzde yalnız "büyükbaş hayvanlar" için kullanılmaktadır.
 
"Savcı" sözcüğü eskiden "peygamber, elçi vb." anlamlarda kullanılırken bu sözcük, anlam daralmasına uğrayarak günümüzde sadece adliyelerde görev yapan "sanıklarla ilgili kovuşturmayı yürüten hukukçu" anlamında kullanılmaktadır.
 
"İl" sözcüğü eskiden "bütün bir ülke" anlamında kullanılırken bu sözcük anlam daralmasına uğrayarak günümüzde ülke sınırları içerisinde yer alan yalnız "bir vilayet" için kullanılır. 
 
"Yemiş" sözcüğü eskiden tüm meyveleri anlatan bir kelime iken şu an "incir" anlamında kullanılmaktadır.
 
Cümle Düzeyinde Anlam Daralması  Örnekleri
 
Eski Anlam
 
Ey Türk Milleti, üstte gök çökmez altta yer delinmezse ilini, töreni kim bozabilir. 

(Ey Türk milleti üst tarafta gök çökmezse alt tarafta yer delinmezse senin ülkeni kim bozabilir.)
 
Yukarıdaki metinde geçen ve günümüz Türkçesiyle de anlamı verilen "il" sözcüğü, "ülke" anlamında kullanılmıştır.
 
Günümüzdeki Anlam
 
Her ilimiz farklı bir güzellik timsalidir. 

Bu cümlede "il" sözcüğü "ülke" anlamı yerine "vilayet" anlamında kullanılmıştır. Yani sözcükte anlam daralması olmuştur.
 
Eski Anlam
 
Sevüg savcı ıdtı bagırsak idi.
Budunda talusı kişide kedi

(Günümüz Türkçesiyle: Merhameti fazla olan Allah sevgili peygamberi gönderdi. O halkın en seçkin kişisi ve beşerin en iyisidir.)
Yukarıdaki metinde geçen ve günümüz Türkçesiyle de anlamı verilen "savcı" kelimesi "peygamber" anlamında kullanılmıştır. 
 
Günümüzdeki Anlam
 
Savcı mahkemede kayda değer isnatlarda bulundu.

Yukarıdaki cümlede "savcı" kelimesi anlam daralmasına uğrayarak "kovuşturmaların adli boyutunu yürüten kişi" anlamında kullanılmıştır.

Ayrıca bakınız

Anlam Bakımından Sözcükler

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder