Dillerde her bir sözcük doğuş esnasında
bir varlık için kullanılır. Zamanla ihtiyaçların artmasıyla o sözcük anlam
genişlemesine uğrayarak başka sözcükler için de kullanılmaya başlanır.
Eskiden bir varlığın bir kısmını, bir
türünü anlatan veya gösteren sözcüğün zamanla o nesnenin, varlığın bütün
türlerini, anlatır duruma gelmesine anlam genişlemesi denir.
Anlam genişlemesinin temelinde toplumsal
değişmeler yer alır. Böylece karşımıza yeni anlamlar kazanan sözcükler çıkar.
Kısacası anlam daralması, sözcüğün dar anlamdan geniş anlama geçişidir.
Örnek
"Araba" sözcüğü eskiden yalnız "atlı
araba" anlamında kullanılırdı. Günümüzde "tüm motorlu taşıtlar"
için kullanıldığı için sözcükte anlam genişlemesi olmuştur.
"Nemrut" sözcüğü eskiden bir hükümdarın ismi yani sadece insan ismi yerine kullanıldığı halde anlam genişlemesiyle günümüzde "zalim, acımasız, sert, gaddar" anlamlarında kullanılmaktadır.
"Alan" sözcüğü eskiden "orman içerinde yer alan düz ve açık yer" anlamında kullanılırken anlam genişlemesi sonucu bu sözcük günümüzde "iş, uğraş, meslek, araştırma, branş, bilim kolu" anlamlarında kullanılmaktadır.
"Ödül" sözcüğü eskiden dar anlamda yani sadece "güreşte başarı sağlayanlara verilen mükâfat" anlamını içerirken bu sözcük günümüzde anlam genişlemesiyle "bütün başarılı sonuçlar için verilen mükâfat" anlamlarında kullanılmaktadır.
"Yağlı" sözcüğü eskiden sadece "çok yağı olan" anlamında kullanılırken anlam genişlemesiyle bu sözcük günümüzde "zengin, varlık sahibi kişi" anlamında kullanılmaktadır.
"Baş" kelimesi eskiden "insan vücudunun bir parçası" yani "kafa" anlamında kullanılırken günümüzde anlam genişlemesiyle meslek veya kuruluşların üst aşamaları anlamında kullanılmaktadır.
"Terkos" eskiden bir göl adı iken günümüzde anlam genişlemesiyle "musluk suyu" anlamında da kullanılır.
"Acı" sözcüğü eskiden yalnız "tatlı olmayan" anlamında kullanılırken bu sözcük günümüzde "ıstırap, merhamet beslemek, acımak" anlamlarında kullanılmaktadır. Bir anlam birden fazla anlama dönüştüğü için sözcükte anlam genişlemesi olmuştur.
"Yüz" sözcüğünün ilk anlamı "surat" olmasına karşın bu sözcük günümüzde anlam genişlemesiyle "yüzey, taraf, cephe, yüzmek" anlamlarında da kullanılmaktadır.
"Nemrut" sözcüğü eskiden bir hükümdarın ismi yani sadece insan ismi yerine kullanıldığı halde anlam genişlemesiyle günümüzde "zalim, acımasız, sert, gaddar" anlamlarında kullanılmaktadır.
"Alan" sözcüğü eskiden "orman içerinde yer alan düz ve açık yer" anlamında kullanılırken anlam genişlemesi sonucu bu sözcük günümüzde "iş, uğraş, meslek, araştırma, branş, bilim kolu" anlamlarında kullanılmaktadır.
"Ödül" sözcüğü eskiden dar anlamda yani sadece "güreşte başarı sağlayanlara verilen mükâfat" anlamını içerirken bu sözcük günümüzde anlam genişlemesiyle "bütün başarılı sonuçlar için verilen mükâfat" anlamlarında kullanılmaktadır.
"Yağlı" sözcüğü eskiden sadece "çok yağı olan" anlamında kullanılırken anlam genişlemesiyle bu sözcük günümüzde "zengin, varlık sahibi kişi" anlamında kullanılmaktadır.
"Baş" kelimesi eskiden "insan vücudunun bir parçası" yani "kafa" anlamında kullanılırken günümüzde anlam genişlemesiyle meslek veya kuruluşların üst aşamaları anlamında kullanılmaktadır.
"Terkos" eskiden bir göl adı iken günümüzde anlam genişlemesiyle "musluk suyu" anlamında da kullanılır.
"Acı" sözcüğü eskiden yalnız "tatlı olmayan" anlamında kullanılırken bu sözcük günümüzde "ıstırap, merhamet beslemek, acımak" anlamlarında kullanılmaktadır. Bir anlam birden fazla anlama dönüştüğü için sözcükte anlam genişlemesi olmuştur.
"Yüz" sözcüğünün ilk anlamı "surat" olmasına karşın bu sözcük günümüzde anlam genişlemesiyle "yüzey, taraf, cephe, yüzmek" anlamlarında da kullanılmaktadır.
Örnek
Yastığın yüzünü değiştirirsen iyi olur.
Havuzun yüzeyi çok kirlenmişti.
Ayrıca bakınız
Anlam
Bakımından Sözcükler
Sözcüklerde Anlam İlişkileri
Sözcüklerde Anlam Olayları
Anlam Değişmeleri
Sözcük Anlamı ile İlgili Bazı
Terimler
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder