Edebiyat Okulu: Reşat Nuri Güntekin

REŞAT NURİ GÜNTEKİN (1889-1956)

Roman, öykü ve oyun yazarı olarak ön plana çıkan Reşat Nuri Güntekin, 25 Kasım 1889'da İstanbul Üsküdar'da doğdu. Babası, Nuri Bey, annesi ise Lütfiye Hanım'dır.

Reşat Nuri Güntekin, babasının devlet memuru (doktor) olmasından ötürü öğrenim hayatı boyunca birçok ili gezdi. İlköğrenimine Çanakkale'de başladı. Babasının Çanakkale'de bulunan evinde zengin bir kütüphanenin olması onu kitap okuma ve yazmaya itti. Reşat Nuri Güntekin, İzmir Frerler ve İstanbul Saint Joseph Lisesinde öğrenim gördükten sonra yüksek öğrenimini Darülfünun Edebiyat Şubesinde tamamladı.

Reşat Nuri Güntekin, 1927 yılına dek İstanbul ve Bursa'da farklı okullarda Fransızca ve Türkçe öğretmeni ve müdür olarak görev yaptı. İstanbul Erkek Lisesi, Çamlıca Kız Lisesi, Kabataş Erkek Lisesi, Galatasaray Lisesi ve Erenköy Kız Lisesi görev yaptığı okulların başında gelir.

Reşat Nuri Güntekin, öğretmenliğin yanında edebiyatla da uğraştı. Yazı hayatına I. Dünya Savaşı sonlarında başladı. "Eski Ahbap", "Hançer", "Eski Rüya", "Gizli El" gibi eserler kaleme alır fakat asıl ününe "Çalıkuşu" romanını 1922'de "Vakit" gazetesinde tefrika etmesiyle kavuşur.

Reşat Nuri Güntekin, 1931'de maarif müfettişi olup önemli çalışmalara imza attı. Müfettişlik görevi nedeniyle Anadolu'yu baştanbaşa dolaşır. Böylece gerçekleri yakından tanıma imkânı bulur.

1939-1946 yılları arasında Çanakkale milletvekili sıfatıyla TBMM'de bulunan Reşat Nuri Güntekin, 1947'de CHP'nin Ankara'da yayımlanan "Ulus" gazetesinin Ankara kolu olan "Memleket" gazetesini çıkardı. Sonrasında müfettişlik görevine geri dönen Güntekin, 1950'de UNESCO'nun Türkiye temsilciliği ve öğrenci müfettişliği görevleriyle Fransa'nın başkenti Paris'e gitti. 1954'te yaşından dolayı emekli oldu. Bir süre İstanbul Şehir Tiyatroları Edebi Kurul Üyeliği yaptı.

Reşat Nuri Güntekin, akciğer kanserinden 7 Aralık 1956'da Londra'da vefat etti. Naaşı, Karacaahmet Mezarlığı'na defnedildi.

Edebi Kişiliği

20. yüzyıl Türk edebiyatının en büyük romancılarından olan Reşat Nuri Güntekin yazın hayatına "Harabelerin Çiçeği" adlı romanı ve "Eski Ahbap" adlı öyküyle başlar.
Reşat Nuri Güntekin, önceleri bir oyun olarak yazılan, fakat savaş ortamında sahneleme ortamı bulamayan "Çalıkuşu" romanıyla ün kazanır.
Roman, öykü, tiyatro ve gezi yazısı türünde de eserleri vardır.
Anadolu'yu, Anadolu köylüsünü, şehrini, kasabasını roman ve hikâyelerinde tam olarak işler. Bunları adeta betimler. İnsanı, insan-çevre ilişkisi içinde yansıtır. Anlatımda oldukça doğal bir dil kullanır.
Romanlarındaki olaylar çoğunlukla İstanbul'da başlayıp Anadolu'nun değişik yerlerinde devam eder.
Reşat Nuri Güntekin, ayrıca "öğretmenler ve memurlar romancısı" olarak tanınır.
Yanlış Batılılaşma, batıl inançlar, günlük yaşam, kuşaklar arası anlaşmazlıklar eserlerinde işlediği önemli konulardır. Bozulan insani değerler ve ahlak yapısı üzerinde ısrarla durur.
Eserlerinde realizmin etkisinde olan Reşat Nuri Güntekin, ayrıca güçlü bir gözlemciliğe ve canlı bir üsluba sahiptir. Anadolu'nun birçok yerini gezmiş olması gözlemlerindeki başarısını arttırmıştır. Gözlemlerini "Anadolu Notları" eserinde toplamıştır. Bu eser, aynı zamanda gezi yazısı türünde yazılmış en önemli eserlerden biridir.
Eserlerindeki kahramanlar genellikle tek boyutludur. Sayısız insan tipinin olduğu eserlerinde çoğunlukla erkek kahramanlara yer verir. Kahramanların dış görünümünden ziyade psikolojik özelliklerini ön plana çıkarır. Olayın kahramanlarını çevreyle birlikte vermiştir. Ruh tahlillerinde oldukça başarılı olan yazar eleştirilerinde ise son derece acımasızdır.
Reşat Nuri Güntekin ayrıca öğrenciler için kitaplar yazıp çeviriler de yapar.
Canlı, yalın, akıcı ve halkın kullandığı dile yakın bir üslubu vardır. Diyalogları oldukça canlıdır. Konuşma dilinin zenginliğine eserlerinde rastlanır. Günümüzde bile bu kadar çok okunması dilinin sayesindedir.
Eserlerinde mizah öğesi ve ince espriler ön plana çıkar. Mizah ve magazin yazılarını "Ateşböceği", "Ağustosböceği" ve "Yıldızböceği" gibi isimlerle yayımladı.
Çeşitli gazete ve dergilerde yayımlanan öykü, roman ve tiyatrolarında kendi isminin yanında "Hayrettin Rüştü", "Mehmet Ferit", "Sermet Ferit" takma adlarını kullandı.
"Çalıkuşu" en önemli romanı olarak bilinir. Reşat Nuri Güntekin, bu romanında Anadolu gerçeğini ustaca yansıtır. Eserin asıl konusu aşk olmasına karşın eser, Anadolu'nun birçok kasaba ve köyünde geçen olay örgüsüyle Anadolu'daki sosyal yaşamı başarıyla yansıtır. Eser, önce "İstanbul Kızı" ismiyle oyun olarak yazıldı. Dönemin koşullarında sahneye konulma olanağı bulamayınca romana dönüştürüldü. Eserde "Feride" önemli bir karakterdir. Eserde farklı yaşam biçimleri, farklı anlayış, gelenek ve görenekler ve toplumsal çatışmalar Feride'nin gündelik hayatı ve duygu dünyasıyla iç içe verilir. Sinema ve televizyona da uyarlanan Çalıkuşu, dil ve anlatımı ve duygusal oluşuyla da başarılı eserler arasında yer aldı.
"Yaprak Dökümü"nde Batılılaşmanın Türk aile yapısı üzerindeki olumsuz etkisinden bahseder. Kendi halinde bir aileye sahip olan Ali Rıza Bey'in çocukları Leyla ve Necla'nın hataları yüzünden karşı karşıya kaldıkları zorlukları işler. Bu kızların eğlenceye olan düşkünlükleri aileyi maddi açıdan zor durumda bırakır.
"Yeşil Gece"de dini istismar eden kişilerin eleştirisini romanlaştırır. Medrese öğrenimi gören idealist Şahin Bey'in çevresinde yer alan çirkinlikler karşısında inancını kaybetmesi, Sarova'da softalarla çatışmasını konu edinir.
"Miskinler Tekkesi"nde, zengin ve soylu bir ailenin çocuğu olan birinin dilenecek duruma düşmesi anlatılır.
"Dudaktan Kalbe" eserinde, gerçek sevgiyi anlamamış bir gencin düştüğü bunalım anlatılmaktadır. Reşat Nuri Güntekin'in 1925'te yazdığı roman kişilik canlandırmada oldukça başarılıdır. Eser, duygusal ve sevgi dolu olmasıyla da ön plana çıkar.