YAKUP KADRİ KARAOSMANOĞLU (1889-1974)

Yakup Kadri Karaosmanoğlu, babasının zengin kütüphanesinden faydalanarak çocukluktan
itibaren okuma zevki edindi. Mısır'da olduğu zaman diliminde bu zevki
geliştirdi. Yazarlığa da "Ümit", "Servet-i Fünun" ve "Resimli Kitap" dergilerinde başladı.
Yakup
Kadri Karaosmanoğlu'nun ailesi Mısır'dan Türkiye'ye gelince Yakup Kadri
Karaosmanoğlu da eğitimine Türkiye'de başladı. İlköğrenimini Manisa'da Fevziye Mekteb-i İptidaisi'nde bitirdi.
1903 yılında İzmir İdadisi'ne girdi. Babasının ani ölümüyle buradaki eğitimini
tamamlayamayarak annesiyle 1905 yılında Mısır'a döndü. Mısır'daki Jön Türkler
ile tanıştı. Bu tanışmadan sonra politikaya ilgi duymaya başladı. Yakup Kadri
Karaosmanoğlu, ortaöğrenimini İskenderiye'de bulunan Fransız Lisesi ve İsviçre
Lisesinde tamamladı. Bu sıralarda öğrendiği Fransızcayla Flaubert, Maupassant
ve Daudet gibi ünlüleri tanıdı.
1908
yılında ailesiyle İstanbul'a gelen Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Balkan Savaşı'na kadar burada yaşadı. Yunan ve Latin
kaynaklarına olan ilgisi nedeniyle doğu mitolojisine de ilgi duymaya başladı.
Daha sonra Çamlıca'da bulunan Bektaşi tekkesine devam etti. "Nur Baba" adlı
romanını da bu dönemde kaleme aldı. İlk öykü kitabı olan "Bir Serencam"ı
1913'te yayımladı. Bir süre Üsküdar İdadisi'nde edebiyat ve felsefe
öğretmenliği yaptı.
Yakup
Kadri Karaosmanoğlu, Mondros Mütareke'sinden sonra "İkdam" gazetesinde yazılar
kaleme aldı. Bu yazılarında Milli Mücadele'yi destekledi. "Erenlerin Bağından"
nesir türündeki yazısını da "Yeni Mecmua"da yayımladı. Bu dönemle ilgili
hikayelerini daha sonra "Ergenekon" ismi altında kitaplaştırdı.
1902'de
Kurtuluş Savaşı'nı izlemek için Ankara'ya davet edildi. Batı cephesini gezdi.
Bu seyahatle milli duyguları güçlendi. Ayrıca gazete çalışmalarına devam etti.
Ona büyük ün kazandıran ve Türk klasikleri arasında yer alan "Kiralık Konak"
romanı da bu dönemde "İkdam"da tefrika edildi. Sonra "Nur Baba" eserini bastırdı.
Yakup
Kadri Karaosmanoğlu, Tedkik-i Mezalim Komisyonu'nda kendisine görev verilmesi
nedeniyle Kütahya, Simav, Eskişehir, Gediz ve Sakarya'yı gezdi. Buradaki
izlenimlerini sonraki zamanlarda kaleme aldı.
Yakup Kadri
Karaosmanoğlu, Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet
İnönü'nün en güvendiği kişilerden biri olarak da bilinir. Bu anlamda Cumhuriyet
Halk Partisi'nin kimi politikalarının şekillenmesinde önemli etkisi olur.
TBMM'ye
Mardin milletvekili sıfatıyla giren Yakup Kadri Karaosmanoğlu, "Hüküm Gecesi" romanını 1927'de; "Sodom ve
Gomore" romanını da 1928'de yayımladı. 1931-1934 yıllarında mecliste
Manisa milletvekili olarak yer aldı. "Cumhuriyet" ve "Hâkimiyet-i Milliye" gazetelerinde yazı yazmayı da sürdürdü. Kurtuluş Savaşı ve Tedkik-i Mezalim
Komisyonu'nda yer aldığı dönemin etkileriyle "Yaban" romanını kaleme aldı. Bu
romanı "Kadro" dergisinde yayımlandı ve büyük yankı uyandırdı. "Kadro"
dergisindeki yazılarından ötürü devlet yetkilileri tarafından Tiran'a elçi
olarak atandı. Dergi de bu vesileyle kapandı.
Yakup
Kadri Karaosmanoğlu, sırasıyla Prag, Lahey, Bern, Tahran ve yine Bern'de elçilik
görevlerinde bulundu. 1955'te Bern elçiliği sırasında emekli oldu. "Zoraki
Diplomat" eseri bu diplomatlık yıllarının bir sonucu olarak ortaya çıktı.
Siyaset
sahnesindeki son görevi 1961 yılında yaptığı Manisa mebusu (milletvekili) görevidir.
1965 yılında aktif siyasi yaşamı son bulan Yakup
Kadri Karaosmanoğlu, 13 Aralık 1974'te tedavi gördüğü Gülhane Askeri Tıp
Akademisi'nde hayatını kaybetti. Naaşı, İstanbul Beşiktaş'ta yer alan Yahya
Efendi Mezarlığı'na defnedildi.
Edebi Kişiliği
- Yazın hayatının başında Fecriati topluluğu
kurucuları arasında yer alan Yakup Kadri Karaosmanoğlu, daha sonra Yahya Kemal ile "Nev-Yunanilik"
anlayışını benimser. Bireyci düşüncelerden uzaklaşıp toplumcu fikirlere
yönelir. Topluluğun dağılmasıyla da Milli Edebiyat akımında yer alır.
- Roman, öykü ve makaleleriyle Türk toplumunun Tanzimat'tan bu yana geçirdiği değişimleri anlattı.
Romanlarında Türk toplumunun yaşam tarzı ve sorunlarını başlıca tema
olarak konu edindi. Edebiyatın her alanında eser yazmasına rağmen asıl ününü
romanlarıyla sağladı.
- Romanlarıyla Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküş
yıllarından başlayarak Kurtuluş Savaşı'na hatta 1952'ye kadar olan
Cumhuriyet Türkiye'sine tanıklık edip siyasi tarihimizi
çözümlemeye çalıştı.
- Devletçi ve laik çizgide eserler
kaleme alan Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun Milli Mücadele yıllarında ve sonrasında siyasal
yaşantısında Atatürk önemli yer edinir.
- Eserlerinde sağlam bir gözlem ve güçlü realist
çizgiler yer alır. Karakterleri yansıtmada oldukça başarı gösterir.
- İlk eserlerinde "mistisizm"i işler. Bu dönemde "sanat için sanat" anlayışının etkisinde kalır. Sonraki yıllarda
Balkan Savaşı ve I. Dünya Savaşı'nın etkisiyle sanat anlayışı değişir.
"Toplum için sanat" anlayışına yönelir. Milli duygular ve yurt gerçekliği
eserlerinde ön plana çıkan konular olur. Dilde de Milli Edebiyat akımının
dil anlayışını benimser.
- Düşünce ve belirli bir teze dayanan eserleri de
olan Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Türk edebiyatına tezli roman düşüncesini getiren kişi olarak da bilinir.
- Roman anlayışını, "Her roman bir hayat
tecrübesinin sonucu olduğu kadar, belirli bir kişiliğin ve şahsi hayat
görüşünün bir sanat eseri halinde ortaya konmasıdır." şeklinde açıklar.
Romanlarında ruhsal çözümleme, karakter yaratma ve dönemin toplumsal
gerçekliğini yansıtmada son derece başarılı olur.
- Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun eserlerinde çok
sağlam bir dil yapısı bulunur. "Erenlerin Bağından" ve "Okun Ucundan"
mensur şiir türündeki eserlerinde daha ağır ve sanatlı bir dil
kullanır.
- Yazarlık hayatı boyunca Batı edebiyatı
özelliklerine de bağlı kalır. Balzac, Flaubert ve Zola'dan etkilenir.
- "Kadro" dergisinde yazdığı yazılarda halkı
gözeten bir yazar olarak ön plana çıkar.
- 1955'ten sonra sadece anı türünde eserler kaleme
alır.
- Asıl ününü romanları ile sağlayan yazar, bir iki
eseri dışında eserlerinde belirli tarihsel dönemleri işler. "Kiralık
Konak"ta I. Dünya Savaşı öncesini; "Hüküm Gecesi"nde II. Meşrutiyeti;
"Sodom ve Gomore"de mütareke yıllarını; "Ankara"da Milli Mücadele
yıllarını, Cumhuriyet'in ilk on yılını; "Bir Sürgün"de II.
Abdülhamit dönemini; "Panorama"da ise 1923-1952 yıllarını konu edinir.
- "Yaban" romanında aydın-köylü ilişkisine değinir.
Dolaylı olarak da Kurtuluş Savaşı'na yer verir. Eser, tezli roman özelliği
gösterir. Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun en başarılı romanı sayılsa da romanda Türk köylüsünü cahil ve düşmanla işbirliği yapan insanlar olarak
göstermesi birçok çevreden tepki almasına neden olur. Romandaki tez, roman kahramanı Ahmet Celal'in şahsında işlenir.
- Tanzimatla başlayan kuşaklar arası farklılıkları,
aile sarsıntılarını, alafrangalığı "Kiralık Konak" eserinde işler. Basılan
ilk romanı olan bu eserde Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Tanzimat'tan
sonra değişen Osmanlı sosyal hayatını konu edinir. Eserde Naim Efendi'nin
şahsında olaylar gelişir.
- "Ankara" romanında Cumhuriyet'in ilk
yıllarını ve devrimler dönemi Ankara'sını konu edinir.
- "Sodom ve Gomore"de İstanbul'un işgali sırasında
düşmanla işbirliğine giren her türlü ulusal duygudan yoksun çevreleri ve
toplumdaki ahlak bozukluklarını işler.
- "Hep O Şarkı" romanında Abdülaziz dönemi
yaşantısından bahseder.
- "Nur Baba"da Bektaşi tekkelerindeki yozlaşmayı ve
bunların toplumda sebep olduğu yıkımı anlatır. Eserde, İstanbul'da bir Bektaşi
tekkesinin şeyhiyle evli bir kadın arasındaki tutkulu bir aşkın hikâyesi
dile getirilir. 1922'de çıkan roman, çıkmadan önce Akşam gazetesinde
tefrika edilir.
- "Bir Sürgün"de II. Abdülhamit devrinde
Paris'e kaçan Jön Türkleri konu edinir. Jön Türklerin ezilişi eserde ön
plana çıkar.
- "Hüküm Gecesi" romanında II. Meşrutiyet'ten
sonraki parti kavgalarını işler. Olay, roman kahramanı Ahmet Samim'in
şahsında gelişir.
- "Panorama"da inkılaplarla birlikte politika,
toplum ve kültürel hayatı ele alır. İki ciltten oluşan eser, 1923-1952
yılları arasındaki süreci anlatır.
- "Politikada 45 Yıl" eserinde Atatürk, İsmet İnönü
ve Demokrat Parti iktidarı dönemini anlatır. 27 Mayıs darbesine de eserinde
yer verir.
- "Zoraki Diplomat" eserinde de 1934-1954 yılları
arasında geçen diplomatik günlerini ayrıntılı bir şekilde dile getirir.
- "Hep O Şarkı" ve "Anamın Kitabı" eserlerinde çocukluk dönemi anılarını ve aşklarını anlatır.
Eserleri
Roman
Kiralık Konak
Yaban
Ankara
Panorama I
Panorama II
Bir Sürgün
Hep O Şarkı
Nur Baba
Hüküm Gecesi
Sodom ve Gomore
Öykü
Milli Savaş Hikâyeleri
Rahmet
Bir Serencam
Mensur Şiir
Okun Ucundan
Erenlerin Bağından
Anı
Zoraki Diplomat
Politikada Kırk Beş Yıl
Anamın Kitabı
Vatan Yolunda
Oyun
Veda
Mağara
Sağanak
Nirvana
Ayrıca
bakınız
Yakup
Kadri Karaosmanoğlu (1889-1974)
Beş Hececiler
Milli Edebiyat Döneminin Bağımsız Sanatçıları
Hiç yorum yok:
Yorum Gönderme