Teşbih (Benzetme)

Aralarında benzerlik ilgisi kurulabilen varlıklardan nitelikçe zayıf olanı kuvvetliye benzetmeye teşbih (benzetme) denir.

Benzetmede unsurlar azaldıkça etkileyicilik, güç ve güzellik de artar. En güzel benzetme de benzetmede en son safha olan "teşbih-i beliğ"tir. Burada sadece ana unsurlar bulunur.

Örnek

Buz gibi soğuk ayran

Tam bir teşbih (benzetme) dört öğeden (unsurdan) oluşur: Benzeyen (zayıf unsur), kendisine benzetilen (kuvvetli unsur), benzetme edatı (gibi, kadar…), benzetme yönü (güzel, soğuk, sıcak…).

Benzetmenin Öğeleri

1. Benzeyen: Özellik bakımından güçsüz olan varlık veya nesneye denir. Teşbihin (benzetme) asıl öğesidir. "Benzeyen" olmadan teşbih gerçekleşmez.

2. Kendisine Benzetilen: Özellik bakımından güçlü olan varlık veya nesnedir. "Benzetilen" olarak da bilinir. Benzetmenin asıl öğesidir. "Kendisine benzetilen" unsurunun olmadığı bir yerde teşbih (benzetme) olmaz.

3. Benzetme Edatı:
 "Benzeyen" ve "kendisine benzetilen" unsurları arasında ilgi kuran edattır. Yardımcı öğe olduğu için benzetme edatı olmadan da teşbih (benzetme) yapılabilir. Örnek: gibi, dek, kadar vb.

4. Benzetme Yönü:
 Birbirine benzetilen öğeler arasındaki ortak özellik anlamına gelir. Benzetmenin yardımcı öğesidir. Benzetme yönü olmadan da teşbih (benzetme) yapılabilir. Bu sözcükler aynı zamanda sıfat özelliği olan sözcüklerdir. Örnek: çalışkan, tembel, soğuk, sıcak, kuvvetli, uysal, temiz vb.

Not: Benzetmede "benzeyen" ve "kendisine benzetilen" temel öğeler; "benzetme edatı" ve "benzetme yönü" yardımcı öğeleri oluşturur.

Örnek

Aslan gibi kuvvetli  asker
KB      BE      BY        B

Not: Bu çalışmada kendisine benzetilen (KB), benzeyen (B), benzetme yönü (BY), benzetme edatı (BE) şeklinde yer alacaktır.

Altın gibi sarı saç
KB   BE   BY   B

Kullanılan Öğeler Bakımından Benzetmeler

1. Tam (Ayrıntılı) Teşbih: Dört unsurunun da yer aldığı teşbih (benzetme) çeşididir.


Tam (Ayrıntılı) Teşbih (Benzetme) Örnekleri

 
Örnek 1

Ah bu türküler, köy türküleri

Ana sütü gibi candan

Ana sütü gibi temiz.

Çözüm

Benzetilen (kendisine benzetilen): Ana sütü

Benzeyen: Köy türküleri

Benzetme edatı: Gibi

Benzetme yönü: Temiz


Örnek 2

Yolcuyum bir kuru yaprak misali

Rüzgârın önüne atılmışım ben


Çözüm

Benzetilen (kendisine benzetilen): Kuru yaprak

Benzeyen: Ben

Benzetme edatı: Misali

Benzetme yönü: Rüzgârın önüne atılmak

 

Örnek 3

Cennet gibi güzel ülke

  KB     BE    BY    B
 

Kuş gibi hafif tüy

KB  BE    BY   B
 

Buz gibi soğuk su

KB   BE   BY    B

 

Cümle İçinde Geçen Tam Teşbih (Benzetme) Örnekleri

O, cehennem kadar sıcak bir şehirde yaşamak zorunda değiliz, diyordu.

Okulumuzda Mustafa misali çalışkan öğrenciye hiç rastlamadım.

Çok sabırsız bir toplum olmuşuz. Toplumun Eyüp gibi sabırlı şahsiyetlere ihtiyacı var.

Kömür gibi siyah gözlerin mi var, hilal gibi düzgün kaşların mı var?

Atlılar geçmişti rüzgâr misali akan coşkun nehirden.

Durmuş bir saat gibiydi durup geçmeyen zaman

2. Kısaltılmış Teşbih (Benzetme): "Benzetme yönü" unsurunun yer almadığı benzetmelerdir.

Örnek

Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik.
Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik.                         
Yahya Kemal Beyatlı

Çözüm

Kendisine Benzetilen: Dev

Benzeyen: Ordu

Benzetme edatı: Gibi

 
Cümle İçerisinde Geçen Kısaltılmış Teşbih (Benzetme) Örnekleri

Cennet gibi bahçede oturmuş sohbet ediyorlardı.

Çocuğa buz gibi su verirsen elbet hastalanır.

Cennet gibi ülke istiyorsan çalışacaksın.

Taş misali yüreklere hiçbir şey işlemez.

 

3. Pekiştirilmiş Teşbih (Benzetme): Benzetme edatı olmayan benzetmedir.

 
Örnek 1

Türk askeri aslan kuvvetindedir.

Çözüm

Benzeyen: Türk askeri

Kendisine Benzetilen: Aslan

Benzetme yönü: Kuvvet 


Örnek 2

Kömür siyah gözlerinle bağlandım sana.

Çözüm

Benzeyen: Göz

Kendisine Benzetilen: Kömür

Benzetme yönü: Siyah


Örnek 3

Hilâl düzgün kaşların çarptı belaya gönlü.

Çözüm

Benzeyen: Kaş

Kendisine Benzetilen: Hilâl

Benzetme yönü: Düzgün


Örnek 4

Munzur'un buz soğukluğundaki suları herkesi büyüledi.

Çözüm

Benzeyen: Munzur'un suları

Kendisine Benzetilen: Buz

Benzetme yönü: Soğukluk

4. Teşbih-i Beliğ (Yalın Teşbih-En Güzel Benzetme): Teşbihin yalnızca iki unsuruyla yani "benzeyen" ve "kendisine benzetilen" unsurlarıyla yapılan benzetmelere denir. 

Örnek 1

Ömrüm bir tarladır mahsulü çile
Gül bin cilve eder garip bülbüle
Bulutlar dağıldı nazarın ile
Kanayan yaramı sar kömür gözlüm

Kenan Ziya Akbaba

Çözüm

Benzeyen: Göz

Kendisine Benzetilen: Kömür


Örnek 2


Yârin dudağından getirilmiş
Bir katre alevdir bu karanfil

Ahmet Haşim


Çözüm

Benzeyen: Karanfil

Benzetilen: Yârin dudağından getirilmiş bir katre alev

Örnekler

Cennet ülke

Fidan boy

Ceylan bakış

Mim ağız

Selvi boy

Arslan asker

Not: Kırmızı renkliler "kendisine benzetilen", mavi renkliler "benzeyen"i oluşturur. Dikkat edilirse hepsinde de teşbih (benzetme) sanatının iki asıl öğesi yer almaktadır.


Cümle İçerisinde Geçen Teşbih-i Beliğ Örnekleri

Salın da gel selvi boylum salın da.

Çeşm-i siyahım gelir uzaktan.

Gonca dehenli sevgilim gel gayrı.

Cennet yüzlü bir dilbere tutuldum.

Unutulmaz Munzur senin buz suyun.

Taş yürekten peyda olmaz merhamet.

İnci dişler yakışmaz mı gül yüze


Ayrıca bakınız

2 yorum: