KOMEDİ (KOMEDYA, GÜLDÜRÜ)
Komedi türü eski Yunan'da bağ bozumu
törenlerinden doğmuştur. İnsanların, toplumların ve olayların gülünç ve kusurlu
yönlerini ortaya koyan izleyici kitlesini güldürürken düşündürmeyi amaçlayan
tiyatro türüne komedi (komedya, güldürü) denir. Komedide her gülünç şeyde ders
alınacak bir gerçek söz konusudur. Komedinin başlıca özeliklerini şöyle sıralayabiliriz:
- Komedide konu, hayattan ve günlük olaylardan alınır.
- Komediler, manzum olarak yazılır ve beş bölümden oluşur. 17. yüzyıldan sonra az da olsa düzyazıyla yazılan komediler de vardır.
- Komedide oyun ara verilmeden oynanılır. Yani oyunda perde araları bulunmaz.
- Komedide "üç birlik" kuralına uyulur. Olay, zaman ve mekânda birlik söz konusudur.
- Kişiler (kahramanlar) halk tabakasından seçilen eğitimsiz, sıradan ve sonradan görme kişiler olarak nitelenebilecek kişilerdir. Mitolojik kahramanlar ve soylu kişilere komedide yer verilmez.
- Komedide yaralama, öldürme, intihar, vurma, kan akıtma vb. acı veren olaylar ile kişilerin her türlü davranışı sahnede gösterilir.
- Komedide birbiri ardınca süren koro ve diyaloglar vardır.
- Üslupta soyluluk ve kusursuzluk aranmaz. Kaba sözler, şakalar, argolar dahası küfürlü ifadeler bile komedide yer alabilir.
- Komedide dil ve anlatım halkın anlayabileceği şekilde açık ve anlaşılırdır.
- Komediler, birbirini takip eden diyalog ve koro bölümlerinden oluşur.
- Komedi; fars, vodvil, komedi santimantal gibi türlere ayrılır.
Komedi Yazarları
Latin tiyatrosunda Plautus önemli bir komedi yazarıdır. Eski Yunan'da bilinen
en önemli komedi yazarı Aristophanes'tir. Başlıca eserleri Eşek Arıları,
Kuşlar, Kurbağalar'dır. Menandros, Terentius diğer önemli Yunan komedi yazarlarıdır. Fransız
edebiyatında Moliere yakın zamanımızın en önemli komedi yazarı kabul edilir. Türk edebiyatında ise Şinasi ön plana çıkar. Bizde ilk töre komedisi örneği Şinasi'nin
"Şair Evlenmesi"dir.
Komedi Türleri
1. Karakter Komedisi: Kişilerin
gülünç ve eksik yönlerinin ön plana çıkarıldığı komedi türüdür. Moliere'nin
"Cimri" ve "Tartuffe", Shakespeare'in "Venedik
Taciri" bu türün önemli örneklerini oluşturur.
2. Töre Komedisi: Toplumun
aksak ve gülünç yönlerini işleyip eleştiren komedi türüdür. Kaynağını toplumun
gelenek ve görenekleri oluşturur. Gogol'un "Müfettiş", Moliere'in "Gülünç
Kibarlar", "Bilgiç Kadınlar" Beamarchais'in "Sevil Berberi", "Figaro'nun Düğünü" ve
Şinasi'nin "Şair Evlenmesi" bu türün önemli örnekleridir.
3. Entrika
Komedisi: Olayların akışı ile güldürmeyi amaçlayan şaşırtmaya dayalı komedi türüdür. Entrika komedilerinde temel ve tek amaç güldürmektir. Entrika
komedilerine "vodvil" adı da verilir. Moliere'nin "Scopin'in
Dolapları", "Zoraki Hekim"; Shakespeare'in "Yanlışlıklar Komedyası"
bu türe örnek gösterilebilir.
Komedi Örneği
CİMRİ
I. Sahne
Harpagon: Evet,
misafirler gelmeye başladığı zaman; elbiselerinizi kollayın ha, berbat
etmeyin.
Brindavin: Efendim,
ceketimin ön tarafında koskoca bir lamba yağı lekesi vardır, bilirsiniz.
Harpagon: Yeter.
Dikkatli davranır, arkanı duvardan yana, yüzünü de hep böyle sofradakilere
çevirirsin. Sen de hizmet ederken şapkanı hep şöyle tutarsın. (Harpagon,
Brindavin'e yağ lekesini nasıl saklayacağını göstermek için şapkasını ceketinin
önünde tutar.) Sana gelince, kızım, sofradan kaldırılacak artıklara göz kulak
olur, hiçbir şeyin çarçur olmamasına dikkat edersin. Böyle işler kızlara pek
yaraşır. Ondan önce de nişanlını iyi karşılamaya bak, seni ziyarete gelecek,
beraberce panayıra gideceksiniz. İşitiyor musun?
Eliz: Evet,
baba.
Harpagon: Sen
de çıtkırıldım oğlum, büyüklüğün şanındandır, deminki kepazeliğini affediyorum ama
sakın kıza surat asmaya falan kalkma, emi?
Klant: Ben
mi, baba? Surat asmak mı? Ne diye surat asayım?
Harpagon: Ne
diye olacak? Babaları yeniden evlenen evlatların ne türlü davrandıklarını,
üvey anaya ne gözle bakmak âdetinde olduklarını biliriz. Ama şu zevzekliğini
unutmamı istiyorsan, aklında olsun, kıza güler yüz göster, elinden geldiği
kadar iyi (...)
Jak Usta: Efendim,
arabacınızla mı konuşmak istiyorsunuz, yoksa aşçınızla mı? İkisi de benim.
Harpagon: İkisiyle
de...
Jak Usta: İyi
ama ilk önce hangisiyle?
Harpagon: Aşçı
ile.
Jak Usta: Lütfen
biraz bekleyin. (Sırtından arabacı pelerinini çıkarır, aşçı kılığıyla
görünür.)
Harpagon: Bu
merasim de ne oluyor, yahu?
Jak Usta: Buyurun,
sizi dinliyorum.
Harpagon: Jak
Usta, bu akşam yemeğe misafirler davet ettim.
Jak Usta: Hangi
dağda kurt öldü?
Harpagon: Söyle
bakayım, bize güzel yemek pişirecek misin?
Jak Usta: Neden
pişirmeyelim? Siz yalnız paradan söz edin.
Harpagon: Al
sana... Gene para! Başka bir şey bilmezler ki, zaten: "Para, para,
para..." para aşağı, para yukarı.
Valeri: Münasebetsizlik
olursa bu kadar olur. Bol para ile güzel yemekleri pişirmek de sanki marifetmiş
gibi, yahu onu babam da bilir; ben usta diye az para ile sofra donatmasını
bilene derim.
Jak Usta: Az
para ile sofra donatmak mı?
Valer: Ne
sandın ya? (...)
Valeri: Yaşamak
için yemeli, yemek için yaşamamalı.
Harpagon: Ya!
Duydun mu? Hangi büyük adam söylemiş onu?
Valeri: Adı
hatırımdan çıkmış.
Harpagon: Unutma
da yaz bana bunu; yemek odasının ocağı üstüne altın yaldızla yazdıracağım.
(Moliere)
Açıklama: Moliere'nin "Cimri" isimli oyunundan alınan yukarıdaki parçada komedi türünün birçok özelliklerini görmek mümkündür. Komedide konu, hayattan ve günlük olaylardan alınır. "Cimri" oyununda da konu günlük yaşamdan alınmıştır. Komedide insanların, toplumların ve olayların gülünç tarafları ön plana çıkarılır. Bu özellik bu oyunda da söz konusudur. Öyle ki hizmetlilerin giymiş oldukları kıyafetler, içerisinde bulundukları durum komik taraflarıyla aktarılmıştır. Komedideki "üç birlik" kuralına yani olay, zaman ve mekânda birlik kuralı Cimri oyununda da görülür. Olay, bir günü geçmeyecek şekilde aktarılmıştır.
Ayrıca bakınız
Ayrıca bakınız
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder