ZİYA PAŞA (1825-1880)

Ziya
Paşa, 1855'te Mustafa Reşit Paşa aracılığıyla Mabeyn Kâtipliği'ne atanır. Bu
arada Fransızca öğrenir. Moliere'in "Tartuffe" eserini çevirerek Türk
edebiyatındaki ilk manzum tercüme oyununu ortaya koyar. Mustafa Reşit Paşa'nın vefat etmesinden
sonra geçimsiz davranışlarından dolayı saraydan uzaklaştırılır. Ünlü "Tercih-i Bend" eserini
kaleme alır. Kıbrıs'a gönderilir. Kıbrıs Mutassarıfı sırasında "Paşa" unvanını alır. Sonra
çeşitli yerlerde benzer görevlerde bulunur.
"Yeni
Osmanlılar" cemiyetine üye olan Ziya Paşa, "Muhbir" gazetesinde hükümeti
eleştirir. Paris'te bulunan ve hükümete muhalif olan Mustafa Fazıl Paşa'nın
davetiyle Namık Kemal ile birlikte Paris'e gider. Burada da hükümete muhalefet etmeye
devam eder. Sonraki zamanlarda Ali Suavi de onlara katılır. Paris'ten Londra'ya
giderler. Namık Kemal ile "Hürriyet" gazetesinde yazılar kaleme alır.
Fikirlerinden dolayı Namık Kemal ile arası bozulur ve gazetede yazı yazmayı
bırakır. Ziya Paşa, bu kez de Cenevre'ye gider. Sırasıyla Londra ve Paris'te bulunduktan sonra İstanbul'a döner.
İstanbul'a döndükten sonra birkaç yıllık bir memuriyet hayatı yaşar.
1876'da II. Abdülhamit'in Genç Osmanlılar'ı tutuklama veya sürgüne gönderme
uygulamalarında o da Suriye'ye vali olarak atanır. Suriye dışında birçok ilimizde
daha valilik görevinde bulunur.
Ziya
Paşa, 17 Mayıs 1880'da siroz hastalığı nedeniyle valilik görevini yerine
getirdiği Adana'da hayatını kaybeder.
Edebi Kişiliği
19.
yüzyıl Osmanlı Devleti'nin en önemli devlet adamları arasında yer alan şair ve
yazar Ziya Paşa, "Batılılaşma" kavramını ilk ortaya atan Osmanlı aydınları
arasında yer alır. Şinasi, Namık Kemal ile Tanzimat'la başlayan
yeni Türk edebiyatının ilk aşamasını oluşturan üç sanatçı arasında yer alır. Abdülhak Hamit Tarhan'dan sonra Tanzimat Edebiyatı'nın en verimli sanatçısı olarak kabul edilir.
Tanzimat Edebiyatı'nın bütün özelliklerini
üzerinde taşır. "Şiir ve İnşa" makalesinde, eski edebiyatı yerdiği dönem ve "Harabat" antolojisi
ile bu düşüncelerinden vazgeçtiği dönem olmak üzere Ziya Paşa'nın edebiyat yaşamı iki bölüme ayrılır. Hayatının tamamı gelenekler ve
yenilikler ikilemi çerçevesinde geçmiş eserlerine de bunu yansıtmıştır. "Şiir
ve İnşa"nın ön sözünde yer alan makalede divan şiirini ağır bir dille eleştirirken halk şiirini
över ve onun bizim gerçek şiirimiz olduğu tezini işler. "Harabat" antolojisinde
ise Divan şiirini yüceltip halk şiirini ve şairlerini küçümser. Ziya Paşa'nın
genel anlamda eski edebiyata daha yakın olduğu eserlerinden anlaşılır.
"Harabat"ın ön sözü olan "Mukaddeime-i
Harabat"ta Divan Edebiyatı'nın dünyanın en büyük edebiyatı olduğunu söyleyince
Namık Kemal ile araları açılır. Namık Kemal onu "Tahrib-i Harabat" adlı
yapıtında sert bir dille eleştirir.
Devlet adamlığının yanı sıra iyi bir şair olan
Ziya Paşa, şiirlerini divan şiiri üslubu ile kaleme alır. Şekilsel
anlamda çoğunlukla eskiye bağlıdır. Hak, adalet, hürriyet, uygarlık gibi
kavramları divan şiiri nazım biçimleriyle işler. Edebiyatımızda en önemli terkibibent ve terciibent
şairi olan Ziya Paşa, bunları Bağdatlı Ruhi'den esinlenerek yazar. Bu
şiirlerinde de metafizik konular üzerinde durur. Arapça, Türkçe ve Farsça
şiirlerden oluşan 3 ciltlik divan şiiri antolojisini oluşturup bunlara "Harabat"
ismini verir. Manzum eserleri "Eş'ar-ı Ziya" adlı eserinde toplar.
"Zafername", Ziya Paşa'nın Ali Paşa'yı hicvetmek için yazdığı manzum şekilde
yazılmış bir eseridir.
Dilde sadeleşmeyi, şiir ve yazı dilinin
halkın dili olması gerektiğini savunmuş olmasına karşın eserlerinde Arapça ve
Farsça sözcük ve tamlamalarla yüklü ağır bir dil kullanır. Hece ölçüsüyle
kaleme aldığı birkaç türkü hariç bütün şiirlerini aruz ölçüsüyle yazar.
Ziya Paşa, Avrupa'ya gidip Batı uygarlığını yakından
tanıdıktan sonra Fransa'nın devrimci yazarlarından etkilenerek birçok makale ve
şiirde, haksızlığa, zulme, geriliğe, çalıp çırpmaya karşı çok sert bir dil
kullanır. Baskıcı yönetime karşı özgürlükleri savunur.
Halk arasında sürekli kullanılan meşhur
sözleri bulunur. Bu sözleri, özlü söz olarak kullanılır.
Ziya Paşa'nın önemli bazı eserlerinden kısaca
değinmek gerekirse;
"Şiir ve İnşa", Hürriyet
gazetesinde yayımlanan makale türünde kaleme alınan bir eserdir. Makalede Ziya Paşa, divan şiirini yermiş halk şiirini ise gerçek Türk şiiri görüp övmüştür.
"Harabat", Ziya Paşa'nın
Türkçe, Farsça ve Arapça şiirlerinden oluşturduğu divan şiiri antolojisidir.
Eserde, divan şiiri övülmüş adeta göklere çıkarılmış halk şiiri ise
küçümsenmiştir. Hatta, yer yer halk şairleriyle alay bile edilmiştir.
"Zafername", eleştiri türünde
bir eser olup Tanzimat Dönemi'nin en başarılı hiciv örneğidir. Ziya Paşa, burada Sadrazam Ali Paşa'nın
Girit Savaşı sırasındaki yenilgisini hicveder. Üç bölümden oluşan eser, nazım-nesir
karışık olarak kaleme alınır.
"Rüya", Türk edebiyatında
ilk röportaj örneği sayılabilecek şekilde yazılmıştır. Eser, siyasi eleştiri
içermektedir. Eser, düzyazı şeklinde kaleme alınmıştır.
"Defter-i Amal", Rousseau'nun
"İtiraflar" adlı eserinden ilham alınarak kaleme alınmıştır. Çocukluk anılarını
içeren eser, edebiyatımızda Batılı anlamda ilk anı örneği sayılır.
"Terkib-i Bent", Bağdatlı
Ruhi'nin aynı isimdeki eserine nazire olarak yazılmış toplumsal çarpıklıkları
eleştiren şiir şeklinde kaleme alınan eseridir.
"Terci-i Bent", Ziya Paşa'nın şiir şeklinde kaleme aldığı
felsefi ve dini konuları içeren eseridir. Eser; insanın faniliği ve gerçek varlığın
Allah olduğu tezi üzerinde inşa edilmiştir.
Ziya Paşa ve
Özlü Sözler
Âyinesi iştir kişinin lafa bakılmaz / Şahsın görünür rütbe-i aklı eserinde.
Nush ile yola gelmeyeni etmeli tekdir / Tekdir ile uslanmayanın hakkı kötektir.
Bi-baht olanın bağına bi katresi düşmez / Baran yerine dürri güher yağsa semadan.
Eserleri
Antoloji
Eleştiri
Anı
Makale
Çeviri
Röportaj
Âyinesi iştir kişinin lafa bakılmaz / Şahsın görünür rütbe-i aklı eserinde.
Nush ile yola gelmeyeni etmeli tekdir / Tekdir ile uslanmayanın hakkı kötektir.
Bi-baht olanın bağına bi katresi düşmez / Baran yerine dürri güher yağsa semadan.
Eserleri
Şiir
Eş'ar-ı Ziya
Terkibibent
Terciibent
Antoloji
Harabat
Eleştiri
Zafername
Veraset Mektupları
Anı
Defter-i Amal
Makale
Şiir ve İnşa
Çeviri
Endülüs Tarihi
Emile
Röportaj
Rüya
Ayrıca bakınız
Tanzimat Edebiyatı Hazırlık Dönemi (1839-1860)
Tanzimat Edebiyatı I. Dönem ve Özellikleri (1839-1860)
Tanzimat Edebiyatı II. Dönem ve Özellikleri (1876-1896)
Tanzimat Edebiyatı I. Dönem Sanatçıları
Ziya Paşa (1825-1880)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönderme