AHMET MİTHAT EFENDİ (1844-1912)

Ahmet
Mithat Efendi, Rusçuk'ta bir devlet dairesinde memur iken Arapça, Farsça ve
Fransızcasını ilerletir. Mithat Paşa, onun çalışma azmine hayran kaldığı için
ona "Mithat" lakabını verir. 1868'de Tuna Gazetesi'nde yazar olarak göreve
başlar. Gazetenin başyazarlığını yapar. Osman Hamdi Bey ile tanışmasıyla Batı
kültürünü öğrenir.
Bir
süre Bağdat'ta bulunduktan sonra İstanbul'a dönen Ahmet Mithat Efendi, burada "Letaif-i
Rivayat" eserini yazar. Ardından "Kıssadan Hisse" eserini kaleme alır. Bu arada
Genç Osmanlılar ile ilişki kurup Namık Kemal ile tanışır. Yazdığı yazılar
nedeniyle Ebuziyya Tevfik ile 38 ay kaldığı ve sanat hayatında önemli eserler kaleme aldığı Rodos'a sürülür. "Hasan Mellah", "Hüseyin Fellah" ile "Dünyaya
Yeniden Geliş" eserlerini burada kaleme alır.
IV.
Murat'ın başa geçmesiyle İstanbul'a döner. İstanbul'da gazetecilik, yayıncılık
ve romancılığa ağırlık verir. "İttihad" ismindeki gazeteyi çıkarır. Sanat
dünyasında ve yayıncılıkta önemli bir yer tutan "Tercüman- Hakikat" gazetesini 1878'de yayımlamaya başlar. 1908
yılına dek Tercüman-ı Hakikat gazetesinde roman, hikâye ve makaleler yazmaya
devam eden Ahmet
Mithat Efendi, 28 Aralık 1912'de vefat edip Fatih Camisi Mezarlığı'na
defnedilir.
Edebi Kişiliği
Ahmet Mithat Efendi, Tanzimat
Edebiyatı birinci döneminde yayıncı, gazeteci kimliğiyle ön plana çıkar. Tanzimat
Dönemi'nde halk için roman anlayışını başlatan yazardır. Halk yazarı olarak bilinen Ahmet Mithat Efendi, bütün eserlerini halkın konuşma zevkini arttırmak amacıyla yazar. Yani
"sanat toplum içindir" anlayışına bağlıdır. En büyük arzusu okuyan bir toplum
oluşturmak olan Ahmet Mithat Efendi; tarih,
sanat, anı, bilim ve coğrafya alanındaki bilgileri romanlarına aktararak halka
bilgi vermeyi amaç edinir. Eserlerinde özellikle Avrupa'nın bilim ve sanayi
alanındaki ilerlemesini över. Ayrıca Osmanlı toplumunun ahlaki değerlerinin
korunması gerektiğine de vurgu yapar.
Ahmet
Mithat Efendi, çok sayıda esere sahip olduğundan ona, "yazı makinesi" ya da "ilk
öğretmen" isimleri verilmiştir. Otuz altısı roman olmak üzere iki yüze yakın
eser kaleme alır. Roman, makale, öykü, tiyatro, anı, gezi, tarih, felsefe, hukuk, coğrafya, iktisat,
ziraat gibi birçok alanda eserleri vardır. Kısacası Ahmet Mithat Efendi, şiir hariç her alanda eser vermiş birisidir. İlk
eserlerinde romantik özellikler ön plana çıkar. Sonraki eserlerinde
natüralist özellikler belirginleşmiş olsa da genel anlamda romantizm ile bütünleşmiş biridir,
denilebilir.
Ahmet Mithat
Efendi, polisiye, tarih, Batılılaşma, aşk, cariyelik, macera başta olmak üzere hemen
hemen her konuda roman yazmıştır. Sanat kaygısı taşımadığı için romanları
sanatsal açıdan oldukça zayıftır. Ahmet Mithat Efendi, ilk romanlarında özellikle batılı yazarları bilhassa Fransız batılı yazarları örnek alır. Romanlarındaki olay örgüsünü birden çok kahramanın serüveni üzerine ve birbirinin içine geçecek şekilde düzenler. Olaylar, bazen yazarın hiç
görmediği yerlerde geçer.
Ahmet Mithat Efendi, halk kitlesini esas alarak didaktik eserler
kaleme aldığı için halkın kolaylıkla anlayabileceği sade bir dil kullanmayı tercih
eder. Üslubunda da bu sadelik görülür.
Kıssadan hisse çıkarmak, okuyucuya ibret
dersi vermek Ahmet Mithat Efendi'nin en önemli amacını oluşturur. Olayın akışını kesip okuyucuya bilgi vermek veya okuyucunun konuyla ilgili bilgisini öğrenmek için soru sorma anlatım tekniğine başvurmak anlatımındaki en dikkat çekici unsurdur. Bu meddah tarzı
anlatım ile yani okuyucuyla diyalog kurma yöntemiyle okuyucunun dikkatini konu
üzerinde toplamaya çalışır. Eserlerinin sonunda iyiler mutluluğa kavuşurken
kötüler cezalandırılır. Bu özellikler, romanlarını teknik açıdan kusurlu
kılar.
Osmanlı basın dünyasının en uzun ve en
etkili gazetelerinden olan birçok sanatçının da yazılarını yayımladığı "Tercüman-ı Hakikat" gazetesi başta olmak üzere Türk yayın hayatına birçok gazete
(Basiret, Tuna) ve dergi (Dağarcık, Kırkambar) kazandırır.
Ahmet Mithat Efendi, "Açıkbaş", "Ahz-ı Sar" ve "Ziba" gibi eserlerle tiyatro alanında da
önemli yapıtlara imza atar. Tiyatroları daha çok operet ve dram tarzındadır.
Eleştiri türünde de önemli çalışmalara imza atar. Servetifünun neslini hedef alarak yazdığı "Dekadanlar" adlı yazısı
Türk edebiyatının en meşhur eleştiri örneklerinden biri olarak bilinir. Bu eser, önemli bir tartışmanın yaşanmasına da neden olur.
Ahmet Mithat Efendi; Batılaşmayı yanlış algılayanları "Felatun
Beyle Rakım Efendi" eserinde eleştirir. Romanda iki tipin çatışmasını konu
edinir. Alafranga tutkunu, zamanının çoğunu eğlence yerlerinde geçiren aşkı
yüzünden bütün servetini tüketen ve borca batan Felatun Bey ile düzgün bir
hayat süren iyi bir öğrenim alıp memur olan ve yabancılara verdiği Türkçe derslerle
büyük miktarda para kazanan Rakım Efendi tipleriyle yanlış Batılaşmayı işler.
Ahmet Mithat Efendi, Tanzimat Edebiyatı'nda ilk macera romanlarını yazan kişi olarak da bilinir. "Hasan Mellah", "Hüseyin Fellah" romanları
Tanzimat Dönemi'nde macera türünde yazılmış ilk romanlar olarak kabul edilir. Ayrıca Türk edebiyatında ilk polisiye roman kabul edilen "Esrar-Cinayet" romanını yazar.
Ahmet Mithat Efendi, "Jön Türk" romanında 1908 Meşrutiyeti hakkında bilgi verir. Bu roman aynı zamanda kendisinin son romanı olur. Türk edebiyatının ilk hikâye örneği kabul edilen Letaif-i Rivayet eseri de yine Ahmet Mithat tarafından kaleme alınır.
"Tercüman-ı Hakikat", Ahmet Mithat Efendi'nin çıkardığı en önemli
gazetedir. Türk edebiyatında yayıncılık anlamında çok önemli bir yere
sahiptir. Hüseyin Rahmi Gürpınar, Ahmet Rasim, Muallim Naci, gazetede yer alan
yazarlardandır. Birçok şair ve yazar yazılarını burada yayımlar.
"Bedir", Ahmet Mithat Efendi'nin çıkardığı
diğer bir gazete olup yalnızca 13 sayı yayımlanmıştır.
"Devir" gazete alanında çıkardığı eseridir. İlk sayısında kapatılan bir gazete olarak bilinir.
"Devir" gazete alanında çıkardığı eseridir. İlk sayısında kapatılan bir gazete olarak bilinir.
"Dağarcık", Ahmet Mithat Efendi'nin dergi
alanında çıkardığı eseridir. "Materyalizm"in işlendiği eserde
felsefi konular da yer alır. Bu dergi, Ahmet Mithat'ın sürgüne gönderilmesine neden
olur.
"Kırkambar", Ahmet Mithat Efendi'nin
sürgün yıllarında çıkardığı bir dergidir.
Eserleri
Roman
Felatun Beyle Rakım Efendi
Hasan Mellah
Hüseyin Fellah
Paris'te Bir Türk
Henüz On Yedi Yaşında
Dünyaya İkinci Geliş
Taaffüf
Dürdane Hanım
Jön Türk
Müşahedat
Yeniçeriler
Çengi
Yeryüzünde Bir Melek
Çingene
Acaib-i Âlem
Hikâye
Letaif-i Rivayet
Kıssadan Hisse
Oyun
Açık Baş
Eyvah
Çengi Yahut Dânış Çelebi
Çerkes Özdenleri
Siyavuş
Gezi
Avrupa'da Bir Cevelan
Ayrıca bakınız
Ayrıca bakınız
Tanzimat Edebiyatı Hazırlık Dönemi (1839-1860)
Tanzimat Edebiyatı I. Dönem ve Özellikleri (1839-1860)
Tanzimat Edebiyatı II. Dönem ve Özellikleri (1876-1896)
Tanzimat Edebiyatı I. Dönem Sanatçıları
Ahmet Mithat Efendi (1844-1912)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönderme