Edebiyat Okulu: Direktör Ali Bey

DİREKTÖR ALİ BEY (1844-1899)

Direktör Ali Bey, 1844'te İstanbul'da doğdu. Babası Halep ve Şam kethüdalıklarında bulunan Yusuf Cemil Efendi'dir. İlk öğrenimini özel ders alarak tamamladı. Küçük yaşlardan itibaren Fransızca öğrendi. Memurluk hayatına Babıâli Tercüme Odası'nda başladı. Hayatının tüm aşamalarını devlet memurluğunda geçirdi. Asıl ismi Ali Bey iken Duyun-ı Umumiye Müdürlüğünü (direktörlüğü) görevini ömrünün sonuna kadar sürdürdüğü için "Direktör Ali Bey" olarak tanındı ve o isimle anıldı.

Direktör Ali Bey, Teodor Kasap'ın yayımladığı "Diyojen" ismindeki mizah gazetesine yazdığı mizahi yazılarla tanınır. Tiyatro türünde oldukça başarılı yapıtlar ortaya koyar. Türk tiyatrosunun kurulmasında önemli görevler üstlenir.

Direktör Ali Bey, 3 Şubat 1899'da İstanbul'da öldü. Mezarı, Anadolu Hisarı'nda bulunan Göksu Mezarlığı'ndadır.

Edebi Kişiliği

Mizah edebiyatımızın oluşmasında büyük katkısı olan Direktör Ali Bey, Teodor Kasap tarafından çıkarılan ilk mizah dergimiz olan "Diyojen"de yazdığı yazılarla tanınmıştır. Bu dergide yayımlanan yazıları mizah edebiyatımızın en güzel örnekleri arasında yerini almıştır. Moliere'den komedi türünde uyarlamalar yapmış "Ayyar Hamza" ismindeki adapte oyunuyla asıl ününe kavuşmuştur.

Direktör Ali Bey, Türk tiyatrosunun kurulmasında önemli bir uğraş verir. Daha çok komedi türündeki oyunlarıyla bilinir. Tiyatrolarında Ahmet Vefik Paşa'nın etkisi altında kalır. Tiyatrolarında halk konuşmaları, klişeleşmiş deyimler ve günlük konuşmalar ile farklı bir üslup oluşturur. Yine Tanzimat tiyatrosunda halk kaynaklarımızdan yararlanan ilk oyun yazarlarımız arasında yer alır. Direktör Ali Bey'in yazdığı oyunları Güllü Agop ve Arkadaşları tarafından Gedikpaşa Tiyatrosu'nda sahnelenir.

Tek perdelik bir komedi olan "Kokana Yatıyor Yahut Madam Uykuda", "Misafir-i İstiskal" oyunları ile iki perdelik bir komedi olan "Geveze Berber" ve üç perdelik bir komedi olan "Tosun Ağa" oyunları tiyatro alanında ön plana çıkan eserleridir.

Direktör Ali Bey, sözlük alanında da önemli çalışmalara imza atar. "Lehçetü'l-Hakayık" bu anlamda ön plana çıkan ilk mizahi sözlük olarak bilinir.

"Seyahat Jurnali", sanatçının 1871'de kaleme aldığı ilk günlük örneği kabul edilir. Eser, Hindistan gezisine ilişkin notları içerir.

Direktör Ali Bey'in mizahi hikâye tarzında yazdığı "Seyyareler" eseri de oldukça ince esprili bir eser olarak bilinir.

Bu türlerin dışında şiir türünde de eserler kaleme alan sanatçı eserlerinde oldukça anlaşılır sade bir halk Türkçesi kullanmıştır.

Eserleri

Operet
Letafet

Gezi

Seyahat Jurnalı

Adapte Oyun

Ayyar Hamza

Sözlük

Lehçetü'l Hakayık