Köy
seyirlik oyunlarının tarihi çok eski olup sözlü geleneğe dayanır. Orta oyunu ve
Karagöz'e göre tarihi çok daha eskidir. İslamiyet'ten Önceki Türk Edebiyatı'nda
şölen, sığır ve yuğ törenlerinde ortaya çıkmış sonraki zamanlarda İslami
unsurlarla birleştirilerek sunulmuştur.
Köy Seyirlik Oyunlarının Özellikleri
- Dinsel temellere dayanan köy seyirlik oyunları
bolluk, bereket, sağlık dilemek ve yeni yılı karşılamak amacıyla oynanılan
ve törensel bir içeriğe sahip oyunlardır.
- Köy seyirlik oyunları köy meydanında, bahçelerde
ve hasat yerlerinde oynanır.
- Oyunlar gündüz vaktinden ziyade gece vakti
oynanır.
- Oyun meydanında seyirciler oyuncuları çepeçevre
çevreler.
- Anadolu halkı eskiden de geçimini tarımdan
sağlıyordu. Kış ayları kıtlık; yaz ayları bolluk ve bereket zamanlarıydı
onlar için. Kıtlık kara; bolluk beyaz ile simgelenirdi. İşte mevsimlerin
sebep olduğu bu ak-kara çatışması köy seyirlik oyunlarının temelini
oluşturur.
- Köy seyirlik oyunlarında içerik gülmece unsuruna
dayanır.
- Köy seyirlik oyunlarında daha çok kız kaçırmalar,
eşlerin geçimsizliği, kaynana gelin ilişkisi gibi konular işlenir.
- Köy seyirlik oyunlarında oyuncular köyün gençleri
ve orta yaşlılarından oluşur. Amatör olan bu oyuncular rejisörlük de
yaparlar. Oyuncuları oyuna seyirciler birlikte hazırlar. Sırası gelen her
oyuncu seyircilerin içinden çıkarak oyuna katılır, oyunu icra ettikten
sonra oyundan ayrılıp tekrar seyircilerin arasına katılır.
- Oyuncular, herkesin gözü önünde kıyafetlerini
giyerler. Köy seyirlik oyunlarında diğer bazı oyunlarda olduğu gibi
seyirciye yalan söylenmez, her şey apaçıktır ve doğrudur.
- Köy seyirlik oyunları geleneksel tiyatro
türlerinde gerek içerik gerekse oynama şekli bakımından daha çok orta
oyununa benzer.
- Dekor ve kostüm tam anlamıyla bu oyunlarda yer
almaz. Masa, sandalye, dükkân dekor olarak kullanılır. Kostümde karakteri
ön plana çıkaran kıyafetler tercih edilir. Gerektiğinde erkek oyuncular
kadın kıyafeti giyerler. Kısacası kostüm ve dekorda kırsal kesimin yaşama
imkânları damgasını vurur.
- Köy seyirlik oyunlarının yazılı metinleri yoktur.
Oyunlar doğaçlamadır.
- Köy seyirlik oyunlarının toplumsal ve dinsel
işlevleri sanatsal işlevlerinin önünde yer alır.
- Meddahta olduğu gibi köy seyirlik oyunlarında
"taklit" önemli bir özellik olarak ön plana çıkar.
Kişileştirilen varlıklar veya çatışmalar hep taklitle sunulur. Her çeşit
doğa unsurunun taklidi yapılır. Hayvanların ses ve hareketlerinin bile
taklidi yapılır.
- Canlandırma ve taklit birlikte yer aldığından bu
oyunlar dramatik özellikler taşır. Bu sebeple "Dramatik Köy Seyirlik
Oyunları" olarak da adlandırılır.
- Şiir, müzik, dans bu oyunda iç içedir.
- Tek bir tema etrafında oynanan köy seyirlik
oyunları oldukça sade oyunlardır.
- Köy seyirlik oyunları oynandıkları toplumların
kültür ve geleneğinin şeklini almışlardır. Dolayısıyla bugünkü şekilleri
bir süreç boyutunda gerçekleşmiştir.
- Köy seyirlik oyunlarının belirli oynama zamanları
vardır. Örneğin; Cemal oyunu tohumlamanın olduğu ilk gün ve hasat zamanı;
Deve yüzü, Koyun yüzü oyunları hayvanların anne karnında tüylenmeye
başladıkları ilk günlerde oynanır.
Köy seyirlik oyunları çeşitli isimler altında değerlendirilebilir.
Mevsim değişiklikleri ve yılın değişimine bağlı olarak oynanan oyunlar: Arap, Köse, Çiğdem
Yağmurun yağmasını sağlamak için oynanan oyunlar: Çömçe Gelin
Hayvanları taklit eden oyunlar: Tilki, Ayı, Kartal, Deve
Bereket ve bolluk için oynanan oyunlar: Cemal Oyunu, Koç Katımı, Saya Gezme
Tarımın çokça yapıldığı yerlerde: Cemal Oyunu, Çift Sürme, Ekin Salavatlama
Günlük yaşamı konu alan oyunlar: Ağa, Kız Kaçırma, Sınır Taşı, Kuma
Meslekleri taklit eden oyunlar: Kalaycı, Değirmenci, Berber Oyunu
Ayrıca Bina Yapma, Natır, Halı Dokuma gibi erkeklerin oda içlerinde oynadıkları oyunlar da vardır. Bu oyunlarda da taklit ve güldürmece öğeleri esas alınıp oynanır.
Not: Belirli bir takvimi olan işlevsel oyunlara ritüel nitelikli oyunlar denir. Bu oyunlarda bolluk, şenlik ve bereket öğeleri iç içedir. Bu tür oyunlar çatışmalar üzerine kuruludur.
Evlenme törenleri, çeşitli toplantılarda
bir topluluğu eğlendirmek için oynanan oyunlar da eğlence amaçlı oyunlar olarak
adlandırılır. Ahlaki bir sonucun amaçlandığı bu oyunlarda toplumun eksik
yönleri ve toplumdaki bozuk kişilikler güldürmece öğesi çerçevesinde alaya
alınarak işlenir.
Köy Seyirlik Oyunu Örneği
DAMAT AVI
Oyuncular: Damat, avcı, damat ve
gelinin kardeşleri, köpek kılığında yer alan köylüler.
(Damat orta yerde
oturur. Yanında iki yakını bulunur. Belinde sarılı boş fişekler ve tahtadan
silahı ve köpek kılığında iki köylü ile avcı ortaya gelir. Etraf çepeçevre
köylüler ile doludur.)
Avcı: Merem günlerdir evde yağlı bulgur pilavı yemekten bıktım. Biraz şu ormanda dolaşam da keklik avlayam. Hımm ne dadlı olur keklik eti (Elini alnına götürüp uzaklara bakıyormuş gibi yapar). Etrafta çok keklik olmalı. Nere saklandınız keklikler? (Köpeklerden birine tekme atar.) koş ulan it oğlu beleş karın doyurmak yok bana av bul. (Köpekler köylülerin arasında dolaşıp etrafı koklar. Damadın kardeşlerine gelince havlamaları artar.) Aha! Buldum seni cıvvv! (Sözde ateş eder.) Ahanda vurdum kıçıkırığı. (Islık çalıp köpeklere işaret eder. Köpekler sürüyerek avı, köylüyü getirir.) (Bir ayağı ile ava basar.) Ulen amma cılız bir av vurmuşuz. Bunun eti ancak köpeklerin karnını doyurur. Yenisini bulalım…
(Bu oyun böyle devam eder. Damada varana kadar üç beş kişiyi avlar. Damada gelince durdurulup hırpalanır.)
Ayrıca bakınız
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder