Edebiyat Okulu: Hacı Bektaş-ı Veli (1210-1270)

HACI BEKTAŞ-I VELİ (1209-1271)

13. yüzyıl tekke şairi, düşünürü ve gönül adamı adamı olan Hacı Bektaş-ı Veli 1209'da Türkistan'ın Nişabur şehrinde Türk soylu bir anne ve babadan dünyaya gelir. Horasan'da Hoca Ahmet Yesevi'nin öğrencilerinden ders almış ve Anadolu'nun Türkleşmesi ve İslamlaşması için Türkistan'dan Anadolu'ya gönderilmiştir. Hoca Ahmet Yesevi'nin halifesi kabul edilir. Daha sonra Kırşehir'e yerleşerek pek çok derviş yetiştirir. Kırşehir'de Yeniçeri Ocağı etrafında oluşan "Bektaşilik" tarikatını kurar. Dolayısıyla Bektaşi tarikatının kurucusu ve piri olarak bilinir.

Hacı Bektaş-ı Veli'nin eserlerinin konusunu hoşgörü, sevgi ve tasavvuf oluşturur. Akılcılık ve bilimselliği önemseyen bir sanatçıdır. Öğretilerinde birleştiriciliği ön planda tutup her türlü bağnazlıktan uzak durmuştur. Hacı Bektaş-ı Veli, ibadet ve günlük hayat akışında kadını erkeğin yanına almıştır.

Hacı Bektaş-ı Veli, Osmanlı padişahları tarafından da sevilmiştir. Özellikle Hacı Bektaş-ı Veli'nin de bağlı olduğu Ahilik Teşkilatı, Osmanlı Devleti'nde sosyal yapının gelişmesinde önemli katkılar sağlamıştır. Yine Osmanlı ordusundaki yeniçeriler Bektaşilik kuralları esas alınarak yetiştirilmiştir. Seferlere çıkılmadan önce yeniçeriler Bektaşi dedelerini yanlarında götürürlerdi.

Hacı Bektaş-ı Veli, Türkçe kaleme aldığı nefesleriyle Anadolu insanına dini tasavvufi ve ahlaki yol göstericilik yapmıştır. Özellikle de ilahileri onun toplumdaki rolünü pekiştirmiştir. Kurmuş olduğu tarikat olan Bektaşilik, dil ve edebiyat alanında da milli çizgiyi yansıtmıştır. Hacı Bektaş-ı Veli, ayrıca Türk dili ve kültürünün korunması için ömrü boyunca büyük mücadeleler vermiştir.

Hacı Bektaş-ı Veli, Horasan'dan Anadolu'ya göç ettikten sonra çok sayıda halife yetiştirmiştir. Hayatının sonlarına doğru yetiştirdiği bu halifelerin her birini farklı bir memlekete yollamıştır.

Hacı Bektaş-ı Veli, ömrünü Sulucakarahöyük'te (Hacıbektaş) geçirmiştir. Mezarı da Nevşehir iline bağlı Hacıbektaş ilçesinde yer almaktadır.

Hacı Bektaş Veli'den Güzel Sözler

Ara, bul.

Bir olalım, iri olalım, diri olalım.

Düşmanınızın dahi insan olduğunu unutmayınız.

Her ne ararsan kendinde ara.

Eline, diline, beline sahip ol!

İncinsen de incitme.

İnsanın cemali, sözünün güzelliğidir.

İlimsiz yolun sonu karanlıktır.

Murada ermek sabır iledir.

Marifet ehlinin ilk makamı edeptir.

Hacı Bektaş-ı Veli'nin Eserleri

Makalat: Kelime anlamı olarak "makaleler" anlamına gelmektedir. Tasavvuf konusunda yazılmış ayrı ayrı bölümler halindedir. Makalat'ta Hz. Adem'in yaratılışı, şeytan ve şeytani işler, Allah'ın birliği gibi konular ele alınmıştır. Eserde dört kapı (şeriat, tarikat, hakikat, marifet) ve kırk makam işlenmiştir.

Makalat; Arapça yazılmış olsa da eserin aslı bulunamamıştır. Manzum ve mensur Türkçe çevirileri bulunmaktadır. Günümüzde bu eser hakkındaki bilgiler de bu çevirilere dayanmaktadır. Orijinali henüz bulunmayan eserin dili sade ve anlaşılırdır.

Kitabu'l-Fevâid: İçerik olarak Makalat eseriyle benzerlikler içerir. Eser, Türkçeye çevrilmiş ve basılmıştır.

Şathiyya: Nazım-nesir karışık yazılan bu eser oldukça kısa bir eserdir.

Besmele Şerhi (Şerh-i Besmele): Türkçe yazılmış bir eserdir. Eserde besmelenin manası üzerinde durulmuştur. Hacı Bektaş-ı Veli, Ayet-i Kerime, Hadis-i Şerif ve bazı kıssalarla görüşünü desteklemeye çalışmıştır.

Hacı Bektaş-ı Veli'nin Şiirlerinden Örnekler

Örnek 1

HACI BEKTAŞ VELİ'NİN

Sadetlü hünkarın nazar kıldığı

İlleri var Hacı Bektaş Veli'nin

Horasan'dan sökün edip geldiği

Yolları var Hacı Bektaş Veli'nin

Kulları var atlas giyer al giyer

Düldül atları var altın çul giyer

Dervişleri hırka giyer şal giyer

Şalları var Hacı Bektaş Veli'nin

Bin bir ayet yazılıdır postunda

Yedi kıral yedi şah var destinde

Altın hilye örtüleri üstünde