Bilmece

BİLMECE

Çoğunlukla cevabı içerisinde saklı bulunan ve düşünceyi geliştirmek amacıyla çeşitli şekillerde türetilen sözlere bilmece denir. Bilmece, Anadolu'da "asal, elçim, masal, metal, mat, tapmaca, bilmeli, fıcık" gibi isimlerle de adlandırılır. Bilmeceler; içerikleri açısından alfabenin belli harflerinin bulunmasını içeren bilmeceler, insan vücudunun farklı yerlerini gizleyerek bulmaya çalışan bilmeceler, soyut bir kavramı tanımlayan bilmeceler şeklinde gruplandırılır. Bilmeceler, yüzyıllar boyu nesilden nesile, dilden dile aktarılarak günümüze gelmiştir.

Bilmece Türünün Özellikleri

  • Bilmeceler, kalıplaşmış sözlerden oluşan anonim sözlü halk edebiyatı ürünüdür.
  • Eşya, insan, hayvan, doğa, bitki, inanışla ilgili bilgilerin üstü kapalı bir şekilde anlatılması ve bu anlatılanın cevabına ulaşmak için oluşturulan sözlerdir.  
  • Daha çok doğa olaylarına dayanır.
  • Bilmeceler, hoşça vakit geçirmek amacıyla oluşturulmuşlardır.
  • Bilmeceler, hoşça vakit geçirme aracı yanında insanların düş güçlerini, görgülerini sınama amacıyla da kullanılır.
  • Bilmeceler, bazı toplumlarda hep birlikte türkü söyler gibi bir işte çalışma esnasında motivasyonu arttırıcı bir araç olarak da başvurulan bir türdür.
  • Bilmeceler, bazı toplumlarda kişilerin zeka düzeylerini ölçme amaçlı sınav soruları yerine kullanılır. 
  • Bilmeceler, çok eski zamanlarda, savaşlarda savaşmadan bilen tarafın kazandığı bir bilgi yarışması olarak da işlev görür.
  • Bilmeceler, eski zamanlarda zeka savaşları için başvurulan bir tür iken zamanla eğlence şeklini alır.
  • Hem düzyazı hem de şiir şeklinde karşımıza çıkar. Nesirli bilmeceler az sayıda olup nazımlı bilmecelerin parçalanmasından oluşur. Nazımlı bilmeceler de iki ya da dört dizeden oluşur.
  • Az da olsa üç, beş ve daha çok dizelerden oluşan bilmeceler de vardır.
  • Uyak düzeni iki dizeli olanlarda "aa", üç dizeli olanlarda "aaa" dört dizeli olanlarda "aaba" şeklindedir.
  • Dizeler şeklinde oluşan bilmecelerin sonunda uyak bulunur.
  • Bilmece söyleme geleneği teknolojiyle birlikte eğlence araçlarının çoğalmasıyla eski işlevini yitirmişse de yer yer bazı yerlerde bu gelenek yaşatılmaktadır.


Bilmece Türü ile İlgili Örnekler

Arşın ayaklı, burma bıyıklı  (tavşan)

Altı demir üstü demir
İçinde bir zalim emir  (tüfek)

Az gitti, uz gitti,
Dere tepe düz gitti,
Altı ay bir güz gitti;
Uyanınca hep bitti. (rüya)

Ben giderim,
O gider
Güneşte beni izler. (gölge)

Bir çuval cevizim var,
Sayarım tükenmez. (yıldız)

Buradan attım iğneyi
Dolaştı geldi dünyayı (gönül)

Çam ağacını oyarlar
İçine nağme koyarlar
Ağlama tintonum ağlama
Şimdi kulağını burarlar (saz)

Çın-çınlı hamam,
Kubbesi tamam,
Bir gelin aldım,
Babası imam. (saat)

Dokuz ay zindanda yatar
Altı ayda zil çalar oynar. (bebek)

Gitti gelmez
Geldi gitmez (gençlik-ihtiyarlık)

Gökten bir karpuz indirmişler
On iki dilime bölmüşler
On birini yemişler
Birine haram demişler.  (yıl, 12 ay, 11 ay, ramazan ayı)

El eker dil biçer. (yazı)

Et et içinde
Et fit içinde
Dünya dümeni
Onun içinde  (akıl)

Kaş ile gözden yakın
Söylenen sözden yakın (ecel)

Köprüden gölgesiz geçer.  (ses)

Kuyruğu var
Canlı değil
Konuşur
Ama insan değil
Camı var
Ama pencere değil (televizyon)

Koyu Ufacık mermer tası,
İçinde beyler aşı,
Pişirirsen aş olur,
Pişirmezsen kuş olur. (yumurta)

Küçücük fıçıcık,
İçi dolu turşucuk. (limon)

Mavi atlas,
Arşın yetmez,
Makas kesmez,
Terzi biçmez. (gökyüzü )

Uzun yoldan kuş gelir
Ne söylese hoş gelir. (mektup)

On ay yatar,
İki ay kalkar;
Feneri yakar,
Etrafa bakar. (ateş böceği)

Özü tatlı,
Sözü tatlı,
Candan daha değerli (anne)

Dağdan gelir taştan gelir
Bir azılı kaplan gelir (sel)

Denizin ortasında ne var? (n harfi)

Yedi delikli tokmak bunu bilmeyen ahmak (baş, 2 göz, 2 burun deliği, 2 kulak)

Çarşıda olmaz
Mendile konmaz
Ondan tatlı bir şey olmaz (uyku)

Sıcak evin direği
Tıp tıp eder yüreği (baba)

Sırtında geçer maşası
Onun hiç olmaz paşası (çingene)

Şıpıl şıpıl sudan geçtim
Şıpırtısını duymadım
Yeşil çimen üstünde kumaş biçtim
Kırpıntısını bulmadım (rüya)

Sıra sıra odalar,
Birbirini kovalar. (tren)

Pazardan aldım
Bir tane
Eve geldim
Bin tane. (nar)

Yarım kaşık,
Duvara yapışık (kulak)

Yer altında yelpaze,
Abanınki endaze,
Ananınki pek taze (enginar)

 Ayrıca bakınız

Anonim Halk Edebiyatı ve Özellikleri

Anonim Halk Edebiyatı Nazım Biçim ve Türleri

Mani
Türkü 

Anonim Halk Edebiyatı Düzyazı Türleri 

Tekerleme
Bilmece 
Fıkra 
Efsane 
Ninni 
Halk Hikayeleri 
Dede Korkut Hikayeleri

 Ayrıca bakınız


Gönderen zaman:

Hiç yorum yok:

Yorum Gönderme

Kaydol: Kayıt Yorumları (Atom)