MEMDUH ŞEVKET ESENDAL (1883-1952)
Yazar ve diplomat
kimlikleriyle tanınan Mehmet Şevket Esendal, 29 Mart 1883'te Çorlu'da doğdu. Babası
oldukça zengin bir çiftçi olan Mehmet Şevket Bey, annesi ise Emine Şadiye Hanım'dır.
Memduh Şevket Esendal, savaş ve göçler yüzünden çocukluğunda düzenli bir eğitim
görmeyip kendi kendine Arapça, Farsça ve Fransızca öğrenir. Çıkan
savaşlardan ötürü ailesiyle birlikte bütün varlıklarını geride bırakarak
İstanbul'a göç etmek zorunda kalır. Bu göç esnasında bütün mal varlıklarını kaybettiklerinden Mehmet Şevket Esendal oldukça sıkıntılı bir süreç geçirerek büyüdü. Babasının 1908'de hayatını
kaybetmesiyle ailesinin geçim sorumluluğunu üstlendi ve memuriyete başladı.
Memduh
Şevket Esendal, 1906'da İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne üye oldu. Bu esnada Anadolu
Vilayetleri Müfettişliği ile görevlendirildi. Bu görev ile Esendal, Anadolu'yu tanıma fırsatı buldu. Ayrıca Teşkilat-ı
Mahsusa'nın Ankara temsilciliğini yaptı. İngilizlerin İstanbul'u işgal etmesi
nedeniyle oradan kaçmayı başaran Memduh Şevket Esendal, İstanbul Hükümeti tarafından
takip edildiğini fark edince de bir süre İstanbul ve İtalya'da saklanmak zorunda
kaldı. Mustafa Kemal'in çağrısıyla tekrar yurda döndü.
Mehmet Şevket Esendal, Bakü'ye
ilk yurt dışı temsilcisi olarak atandı. Bakü'de, esirlerimizin yurda dönmesinde
önemli görevler üstlendi. 1924'te Rusya'nın bağımsız Azerbaycan devletine son
vermesiyle Bakü'de bulunan Türk temsilciliği kapandı ve kendisi de yurda döndü.
Memduh
Şevket Esendal, 1925'te Türkiye'ye döndüğünde Galatasaray Lisesi ve Kabataş
Lisesinde coğrafya öğretmeni olarak atandı. Bir yandan da yazın çalışmalarını
yürüttü. İlk öykülerini "Meslek" adlı gazetede yayımladı. "Miras" ismindeki
romanı da yine bu gazetede yayımlandı.
1925'te
yeniden elçi olarak görevlendirildi. Bu sefer Tahran'a elçi olarak atandı. Türkiye ile
İran'ın arası bozulunca Tahran elçiliği görevini bırakan Memduh
Şevket Esendal, elçilik dönüşünde Mustafa Kemal Atatürk'ün emriyle CHP Merkez
İdare Heyeti'ne alındı. 1931-1933 yılları arasında TBMM'de Elazığ milletvekili
sıfatıyla görev yaptı. Kabil büyükelçiliğine atanması nedeniyle milletvekillikten
ayrıldı. 1933-1941 yılları arasında Kabil büyükelçiliği görevlerinde bulundu.
"Ayaşlı ve Kiracıları" ismindeki eserini bu elçilik sırasında yayımladı.
Memduh
Şevket Esendal, Kabil dönüşünde Bilecik milletvekili olarak TBMM'de görev yaptı.
1942-1945 yılları arasında CHP Genel Sekreterliği görevini yürüttü. Sonrasında yalnızca edebiyatla ilgilenmeye başladı. Öyküleri; "Sanat ve Edebiyat", "Seçilmiş
Hikâyeler", "Ulus", "Hisar", "Ülkü", "Pazar Postası" gibi dergi ve gazetelerde
yayımlandı.
Memduh
Şevket Esendal, 16 Mayıs 1952'de Ankara'da öldü. Cenazesi, Ankara Cebeci
Mezarlığı'na defnedildi.
Edebi Kişiliği
- Ömer Seyfettin ve Sait Faik Abasıyanık ile
birlikte Türk hikâyeciliğinde üç büyük isimden biri sayılır.
- Durum-kesit (Çehov Tarzı) öykücülüğünün Türk
edebiyatındaki güçlü temsilcisidir. Edebiyat çevrelerinde "Yerli Çehov"
olarak anılmıştır.
- Memduh Şevket Esendal'in eserlerinde güçlü gözlem yeteneği ön plandadır.
- Eserlerinde açık, anlaşılır, sade ve süsten uzak bir konuşma
dilini kullanır.
- Hayatı ve olayları nesnel bir şekilde
anlatmıştır. Edebiyatsız edebiyat yapmaya özen göstermiş hikâyelerinde
olağanüstü varlık ve olaylara yer vermemiştir.
- Memduh Şevket Esendal, konuşur gibi içtenlikle ve
büyük bir iyimserlikle olaylara yaklaşan bir hikâyecidir. Çehov'un
karamsar bakışından uzak; insanlara ümit, neşe ve kuvvet veren yazılardan
hoşlandığını bizzat dile getirmiştir. Yazar, yer yer mizaha da başvurmuştur.
- Eserlerinde halkın içinde ilgi çekmeyen
kişileri, bunların da önemsiz davranışlarını işler. Yani yapıtlarında
sıradan insanların gündelik yaşamlarını anlatır. Bu kişilerin de
birkaç saatlik serüvenini ön plana çıkarır.
- Köylü, esnaf, emekli, orta sınıf, mektepli, çırak, aylak, ev kadını ve küçük memur tipleri eserinde geçen kişileri oluşturur.
- Yoksulluk, yolsuzluk, çirkin şeyleri realist bir
üslupla işler.
- Memduh Şevket Esendal, şiirle ilgilenmemiş sadece roman ve hikâye
türünde eser vermiştir.
- İstanbul'un "Aksaray" semti eserlerinde mekân
olarak önemli yer tutar. Burada alınterileriyle geçinen yoksul çevreler
ile çeşitli kasaba, konak ve köyleri anlatmıştır. Kişilerini de daha çok
buradan seçmiştir.
- Memduh Şevket Esendal, hayatı boyunca resim
yapmayı ilke edinmiş, bol bol resim ve karikatür yayımlar.
- Siyasetçi ve edebiyatçı kimliklerini birbirinden
ayrı tutmak için yazılarında "M.Ş.E., Mustafa Memduh, Mustafa Yalınkat,
İstemoğlu, M. Oğulcuk" gibi takma isimler kullandı. Edebiyat hayatı
boyunca sayısı on ikiyi bulan takma adla anılmıştır.
- Ömer Seyfettin'in çağdaşı olmasına karşın
öykülerini Cumhuriyet'ten sonra yayımlamıştır.
- 1934'te yayımlanan "Ayaşlı ve Kiracıları" romanı bilinen en önemli eseridir. Türk toplumunun değer yargılarındaki
çözülme ve bunun sonucu olan bozulmaların kişi, aile ve toplumu hangi
noktalara sürüklediğini gözler önüne seren bir romandır. Roman, 1942 CHP roman yarışmasında
dereceye girmiştir.
- "Oğullarıma Mektuplar" ve "Kızıma Mektuplar"
kitaplarında çocuklarına yazdığı mektuplara yer vermiştir.
Eserleri
Roman
Ayyaşlı ve Kiracıları
Vassaf Bey
Miras
Hikâye
Otlakçı
Mendil Altında
Bir Kucak Çiçek
Hava Parası
Temiz Sevgiler
Kelepir
İhtiyar Çilingir
Veysel Çavuş
Ev Ona Yakıştı
Ayaşlı ve Kiracıları (Özeti)
Otobiyografik
karakterli romanda 1930'lu yılların Ankara'sından bir kesit yer alır. Ayaşlı olarak
tanınan İbrahim adındaki şahıs bazıları karanlık olmak üzere birçok iş çevirir.
En son bir apartman dairesi alır ve dokuz odasını kiraya vererek geçimini
sağlamaya çalışır. Dairede ikamet edenler de Türkiye'nin değişik şehirlerinden
gelen şahıslardır. Apartmanda adeta küçük bir Türkiye fotoğrafı ortaya çıkar. Romanın
sonunda Ayaşlı ölür ve mekânın tamamen terk edilmesiyle de olay sona erer.
Ayrıca
bakınız
Memduh
Şevket Esendal (1883-1952)
Beş Hececiler
Milli Edebiyat Döneminin Bağımsız Sanatçıları
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder