Edebiyat Okulu: Sümmani (1860-1915)

SÜMMANİ (1860-1915)

Asıl adı Hüseyin olan Sümmani, 1861'de Erzurum'un Narman ilçesinin Samikale köyünde dünyaya gelir. Babası çobanlık yaptığından Sümmani de küçük yaşlardan itibaren çobanlık yapmaya başlar. Doğu Anadolu'daki âşıklık geleneğine bağlı olan Sümmani âşık olup şiir söylemiştir. Ömrü boyunca birçok çırak yetiştirmiş olan Sümmani, badeli halk ozanları içerisinde anılır. Bade içmesi ve rüyada âşık olması bunun delilleri olarak yer alır.

Sümmani, daha 11 yaşındayken 18 saat süren çok uzun bir uykuya dalar. Bu esnada gördüğü bir rüyada üç derviş ona bade içirir. Bu esnada Sümmani'ye Badehşan'da yaşayan Abbas Han'ın kızı Gülperi'nin suretini gösterirler. Bunun üzerine Sümmani âşk ateşine düşer. Ömrü boyunca Hayali sevgilisi olan Gülperi'yi bulmak için birçok ülkeyi dolaşır. Bu arada yaşadığı maceraları Sümmani ile Gülperi hikâyesinde anlatır.

Şiirlerinde daha çok tasavvuf, sevgi ve nasihat konularını işlemiş olan Sümmani, şiirlerini genellikle hece ölçüsüyle yazmıştır. Özellikle hecenin 11'li kalıbını tercih etmiştir. Halk söyleyişlerinin en güzel örneklerini orijinal buluşlarıyla vermeye çalışmıştır.

Sümmani, âşıklık geleneğinde kendi tarzı olan Sümmani tarzının sahibidir. Sümmani ağzı olarak da nitelendirilen bu ezgi, birçok türküde kullanılır. Sümmani, birçok destan, semai, koşma ve hikâye kaleme almıştır. Destanlarında deprem, sosyal konular yangın gibi acıları; semai ve koşmalarında ise aşk, insan ve doğa sevgisini işlemiştir.

Sümmani, 1915'te doğduğu yer olan Erzurum'un Narman ilçesinin Samikale köyünde vefat eder. Aynı anda hayali sevgilisi olan Gülperi de ölür.

Sümmani'nin Şiirlerinden Örnekler

Örnek 1

UYANDIM GAFLETTEN OLDUM PERİŞAN

Uyandım gafletten oldum perişan
Bir nur doğdu alemler oldu ürüşan
Selam verdi geldi üç-beş dervişan
Lisanları bir hoş sedasın tek tek

…

Aldılar abdesti uyandım habran
Aslımız yapılmış hak ü turabtan
Üç harf okuttular yeşil yapraktan
Okudum harfini noktasın tek tek

Okudum harfini zihnim bu!andı
Yalelerim göz göz oldu sulandı
Baktım çar etrafa kadeh dolandı
Nuş ettim kırkların mahlesin tek tek

Nuş ettim badesin gördüm rengini
Tam on sekiz saat sürdüm cengini
Yar yüzünde saydım üç beş bengini
Halhalın altında hırdasın tek tek

Dediler: Sümmani gel etme meram
Adamı çürütür dert ile verem
Sen içün dünyada kavuşmak haram
Hüdam böyle salmış kalemin tek tek

Sümmani

Örnek 2

ERVAH-I EZELDEN LEVH Ü KALEMDEN

Ervah-ı ezelden levh ü kalemden
Bu benim bahtımı kara yazdılar
Gönül perişandır alev-i alemde
Bir günümü yüz bin zara yazdılar

Gönül gülşeninde har oldu deyu
Hasretlik ismimde var oldu deyu
Sevdiğim, sevdiğin pır oldu deyu
Erbab-ı garezler yare yazdılar

Dünyayı sevenler veli değildir
Canı terk edenler deli değildir
İnsanoğlu gamdan hali değildir
Her birini bir efkara yazdılar

Nedir bu sevdanın nihayetinde
Yadlar gezer yarin vilayetinde
Herkes diyarında muhabbetinde
Bilmem bizi ne civara yazdılar

Döner mi kavlinden sıdk-ı sadıklar
Dost ile dost olur bağrı yanıklar
Aşk kaydine geçti bunlar aşıklar
Sümmani'yi "Derkenara" yazdılar

Sümmani

Ayrıca bakınız

Âşık Edebiyatı

Âşık Edebiyatı Nazım Biçimleri ve Türleri

Âşık Edebiyatı Temsilcileri