DESTAN
Türk edebiyatının ilk örneklerini
oluşturan destan türü, milletlerin
hayatlarını yakından ilgilendiren büyük felaketleri, sosyal olayları,
kahramanlıkları, savaş, göç ve doğal afetleri anlatan uzun manzum
ürünlerdir. Oluşumları bakımından destanlar doğal ve yapay olmak üzere
ikiye ayrılır. Kendiliğinden oluşan ve çoğunlukla bir şair tarafından bir araya
getirilen destanlara doğal; herhangi bir tarihi hadisenin sonraki yıllarda bir
şair tarafından kaleme alındığı destanlar da yapma destan adını alır. Türk
destanları hakkında mevcut bilgiler oldukça kısıtlıdır. Destanlarımızın önemli
bir kısmı yazıya geç geçirildiğinden sözlü edebiyattaki şeklini yansıtmaktan
uzaklaşmışlardır. Türk destanlarının günümüzdeki mevcutları diğer milletlerin
kaynaklarından derlenmiştir. Destanlar, bir
ulusun kaderini ilgilendiren konuları işlediğinden ortak bir vicdanı
yansıtırlar. Günümüzde mevcut destanlarımızla ilgili bilgiler yabancılar
tarafından derlenmiştir. İran, Çin ve Arap belgelerinden toplanılan
bilgilerle ilk destanlarımızın varlığına ulaşırız. Alp, bilge ve kadın
tipi destanlarda karşımıza çıkan ortak tiplerdir.
Destan (epope) Türünün Özellikleri
- Mitolojik
öğeler ve olağanüstülük destanların en önemli unsurlarıdır.
- Türk
destanlarındaki mitolojik öğeleri ışık, rüya, demir, ağaç, altın, at, yay,
kurt, mağara vb. şeyler oluşturur.
- Destanlarda
toplumun ortak kültürü yansıtılır.
- Destanlar
olay çevresinde gelişen edebi metinlerdir.
- Destanlar,
yazının icat edilmediği dönemin ürünleridirler.
- Anonimdirler.
Yani kim tarafından söylendiği bilinmemektedir. Günümüze ağızdan ağza
aktarılarak gelmiştir.
- Manzum
eserlerdir. Dize kavramı ile oluşturulmuşlardır.
- Destanlarda
yiğitçe bir söyleyiş sezilir.
- Destanlar,
oldukça uzun yazılardır.
- Dörtlüklerden
oluşur.
- Dil,
oldukça sade ve anlaşılırdır.
- Destanlarda
uyak kullanılmıştır.
- Destanlarda
belirli bir zaman ve yer bulunmaz.
- Hem
gerçek hem de olağanüstü olaylar birlikte yer alır.
- Önemli kişiler han, kral gibi seçkin kişilerden veya toplumun genel
kabulünü gören bir kahramandan ibarettir.
- Destanlarda milli nazım ölçüsü kullanılmıştır. Milli, dini, örfi ve
tarihi değerlere destanlarda yer verilir.
İslamiyetten
Önceki Türk Destanları
A.
Saka Türklerine Ait Destanlar
1. Alp Er Tunga Destanı: "Apl Er Tunga" adlı Türk kahramanın İranlılarla yaptığı savaşı, yiğitliklerini ve bir hile neticesinde öldürülmesini konu alır.
2.
Şu Destanı: Destanda "Şu" ismindeki
kahramanın Büyük İskender ile yaptığı mücadeleleri konu edinir. Şu, savaş
sonrasında "Şu" şehrini inşa eder.
B.
Hunlara Ait Destanlar
1. Oğuz Kağan Destanı: Hun hükümdarı Mete'nin yiğitlerini, yaşamını ülkesini mamur ettikten sonra oğulları arasındaki paylaşımını konu alır. Kısacası destanda Mete ve yaşamı anlatılır.
2.
Atilla Destanı: Batı Hun
devletinin ünlü hükümdarı Atilla'nın yaşamını ve fetihlerini anlatır.
C.
Göktürk Destanları
1. Bozkurt Destanı: Göktürklerin dişi bir kurttan türeyişini anlatır.
2.
Ergenekon Destanı: Bir
savaşta yenilen ve Ergenekon'a açılan Türklerin orada bir demir dağı eritip
kurtulmalarını anlatır.
D.
Uygur Türklerinin Destanları
1. Türeyiş Destanı: Uygurların bir erkek kurttan türeyişini anlatır.
2.
Göç Destanı: Uygur Türklerinin ana vatanlarından
ayrılışlarını anlatır.
Oluşumları
Bakımından Destanlar
a. Doğal
Destanlar: Halk arasında ortaya çıkan anonim
ürünlerdir. Genellikle bir şair tarafından derlenip düzenlenmiştir.
Örnek
Gılgamış:
Sümerler
İliada,
Odysseia: Yunan
Nibelungen:
Alman
Kalevala :Fin
Ramayana,
Mahabarata:
Hint
Cid:
İspanyol
Chanson
de Roland:
Fransız
b. Yapma
Destanlar: Herhangi bir
olayın doğal destana benzetilerek bir şair tarafından destanlaştırılmasıdır.
Örnek
Virgilius:
Aeneit
Dante:
İlahi Komedi
Milton:
Kaybolmuş Cennet
Tasso:
Kurtarılmış Kudüs
Firdevsi: Şehnâme
Ayrıca bakınız
Âşık Edebiyatı Nazım Biçimleri ve Türleri
Destan
Âşık Edebiyatı Temsilcileri
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder