GÖKTÜRK YAZITLARI (ORHUN ABİDELERİ)
MS 720-735 yıllarına ait olan Göktürk Yazıtları (Orhun Abideleri) Türk dili ve tarihinin bilinen edebi özelliği olan
ilk ve en eski belgeleridir. "Ebedi, sonsuz taş" anlamına gelen "Bengü Taşlar"
olarak da adlandırılır. Taşlar üzerine yazılarak bırakılmış eserlerdir. Göktürklerin
ünlü hükümdarı Bilge Kağan döneminden kalma bu taşlar Kültigin, Bilge Kağan ve
Tonyukuk adına dikilmişlerdir. Anıtların olduğu yerde sadece
dikilitaşlar değil yüzlerce heykel, balbal, taş yollar, su kanalları, kaplumbağa
heykelleri ve sunak taşları da bulunmuştur.
Hitabelerde Göktürklerin bağımsızlıkları için Çinlilerle yaptıkları
savaşlar, savaşların sonunda devleti yeniden nasıl kurdukları anlatılır. Türk
milletine seslenilerek birlik beraberlik içinde yaşamalarının öğütlendiği Göktürk
Yazıtlarının (Orhun Abideleri) başlıca özellikleri şunlardır:
- Göktürk Yazıtları, (Orhun Abideleri) Türkçenin bilinen en eski kaynağı ve ilk yazılı belgeleridir.
- Abideler, Türk tarihi, Türk toplumunun yaşam biçimi ile ilgili bilgiler içerir.
- Milli alfabemizdir yani Türkler tarafından bulunmuştur.
- Göktürk Yazıtları'ndaki metinler yukarıdan aşağıya doğru yazılmış satırlar da sağdan sola doğru dizilmiştir.
- Göktürk alfabesi, 38 harflidir. 25 sessiz, 4 sesli 9 da birleşik sesten oluşmuştur.
- Sözcükleri ayırmada çoğunlukla iki nokta kullanılmıştır.
- Göktürk Yazıtları, yabancı etkilerden uzak arı bir Türkçe ile yazılmıştır.
- Anıtlarda; aliterasyonlar, benzetmeler, atasözleri ve deyimler gibi dikkat çekici bir edebi dil kullanılmıştır.
- Taşların bir tarafı Çince, üç tarafı da Göktürk alfabesiyle yazılmıştır.
- Göktürk Yazıtları (Orhun Abideleri) Doğu Göktürklerin tarihine ışık tutar.
- Göktürk Yazıtları, Türk isminin geçtiği ilk Türkçe metin olma özelliği taşır.
- Yazıtlar, öz eleştiri niteliğindedir.
- Söylev, anı ve tarih türlerinin edebiyatımızdaki ilk örnekleri olmaları bakımından büyük önem taşır.
- Göktürk Yazıtları, düzyazı şeklinde şiirsel bir anlatımla oluşturulmuşlardır.
- Anıtlarda hem din hem de din dışı konular işlenmiştir.
- Göktürk Yazıtları, (Orhun Abideleri) "Türk" kelimesinin içerisinde geçtiği ilk metindir.
- Göktürk Yazıtları, II. Göktürk devleti döneminde dikilmişse de yazıtlarda I. Göktürk devletinin tarihi anlatılır.
- Orhun Nehri kıyısında Göktürklere ait dikili pek çok yazıt mevcutsa da bunlardan üçü önemlidir.
- Kitabelerin yazarı Yollug Tigin'dir.
- 1893 yılında Danimarkalı Thomsen anıtlardaki yazıyı çözmüş, Alman bilgini Radloff, yazıtların çevirisini yaparak dünyaya tanıtmıştır.
- Göktürk Yazıtları, günümüzde Moğolistan sınırları içerisinde yer alır.
Altı adet dikili taştan oluşan anıtlardan üçü oldukça önemlidir.
Bunlar:
Tonyukuk Anıtı (MS 720-725): 731'de yazılıp
dikilen ilk anıttır. Yazarı Bilge Tonyukuk'tur. Tarih ve anı özellikleri
taşıyan Tonyukuk Anıtı'nda oldukça sade bir dil kullanılmıştır. Anıtlarda, daha
çok Çinliler ile yapılan savaşlar, Türk milletinin Çin tutsaklığından kurtuluşu
anlatılır. Bilge Tonyukuk'un savaşlardaki üstün yeteneğinin ön plana çıkarıldığı
bu anıtta Bilge Tonyukuk, Göktürk devletinin politikasına nüfus eden bir devlet
adamı olarak ön plana çıkar. Anlatımda çok fazla atasözünün yer alması da dikkat
çekmektedir.
Kültigin Anıtı (MS
732): Yazarı Yollug Tigin'dir. Söylev özellikleri taşır. Kültigin
Anıtı'nda bizzat Bilge Kağan'ın ağzından, o devrin tarihi, Kültigin'in
kahramanlıkları, ölümü ve yas töreni anlatılır.
Bilge Kağan Anıtı (MS
735): Bilge Kağan öldükten sonra onun adına dikilmiştir. Yazarı
Yolluğ Tigin'dir. Kültigin Anıtı ile hemen hemen aynı içerik ve türe sahiptir.
Göktürk Yazıtları (Orhun
Abideleri) Örnekleri
Örnek 1
Türk milleti,
tokluğun kıymetini bilmezsin. Acıksan tokluk düşünmezsin. Bir doysan açlığı
düşünmezsin. Öyle olduğun için seni beslemiş olan kağanının sözünü almadan her
yere gittin. Hep orda mahvoldun, yok edildin.
Örnek 2
Dokuz Oğuz beyleri,
milleti! Bu sözümü iyice işit, adamakıllı dinle: Doğuda gün doğusuna, güneyde
gün ortasına, batıda gün batısına, kuzeyde gece ortasına kadar, onun içindeki
millet hep bana tabidir. Bunca milleti hep düzene soktum. O şimdi kötü
değildir. Türk kağanı Ötüken ormanında otursa ilde sıkıntı yoktur. Doğuda
Şantung ovasına kadar ordu sevk ettim, denize ulaşmama az kaldı. Güneyde Dokuz
Ersine kadar ordu sevk ettim, Tibet'e ulaşmama az kaldı. Batıda İnci nehrini
geçerek Demir kapıya kadar ordu sevk ettim. Kuzeyde Yır Bayırku yerine kadar
ordu sevk ettim. Bunca yere kadar yürüttüm. Ötüken ormanından daha iyisi hiç
yokmuş. İl tutacak yer Ötüken ormanı imiş.
Örnek 3
Ayrıca bakınız
Göktürk Yazıtları
Ayrıca bakınız |
Hiç yorum yok:
Yorum Gönderme